I. A. Bakieva, X. S. Xadjaev, M. Z. Muhitdinova., Sh. Sh. Fayziyev. Mikroiqtisodiyot

Nega  opek  neftning  yuqori  narxini  ushlab  turishda  muvaffaqiyatsizlikka 

uchradi? 

O`tgan  bir  necha  o`n  yillik  mobaynida  jahon  iqtisodiyoti  uchun  eng  ko`p 

putur  yetkazadigan  hodisalar  neft  bozorida  vujudga  kelmoqda.  1970-yilda  neft 

eksport  qiluvchi  davlatlar  tashkiloti  (OPEK)  a’zolari  daromadni  ko`paytirish 

maqsadida  neftning  jahon  narxini  oshirishga  qaror  qilishdi.  Bu  maqsadga  ular 

birgalikda neft miqdorini qisqartirish orqali erishishdi. 1973-yildan 1974-yilgacha 

neftning narxi 50 % dan yuqoriroqqa ko`tarildi. Bir necha yildan so`ng, OPEK bu 

ishni  yana  bir  amalga  oshirdi.  1979-yildan  1981-yilgacha  neft  narxi  qariyb  ikka 

barobar ko`tarildi.  

Biroq  OPEK  yuqori  narxni  ushlab  turishni  qiyin  deb  topdi.1982-yildan 

1985-yilgacha  neftning  narxi  yiliga  10%  dan  pasaydi.  Tez  orada  esa  OPEK 

davlatlari  o`rtasida  qoniqmaslik  va  tartibsizlik  keng  yoyildi.  1986-yilda  OPEK 

a’zolari  o`rtasidagi  hamkorlik  butunlay  sindi  va  neftning  narxi  45%  ga  keskin 

pasaydi. 1990-yilda neftning narxi 1970-yildagi narx bilan bir xil edi va 90-yillarda 

uning  narxi  deyarli  o`zgarmadi(  XXI  asrning  1-o`n  yilligida  neftning  narxi  yana 

oshdi,  lekin  OPEK  uni  kamaytirganidan  emas,  balki  neftga  bo`lgan  talab 

oshganligidan va Xitoy iqtisodiyoti shiddat bilan ko`tarilayotganidan). 

1970-1980-yillardagi  OPEK  hodisasi  qisqa  muddatda  va  uzoq  muddatda 

talab  va  taklif qanday  harakatlanishini ko`rsatadi. Qisqa  muddatda neftga  bo`lgan 

talab  va  taklif  nisbatan  elastik  emas.  Taklif  elastik  emas,  chunki  ma’lum  neft 

zaxiralari va neft qazib chiqarish hajmi tez o`zgarmaydi. Talab ham elastik emas, 

chunki  sotib  olish  narxdagi  o`zgarishlarga  tez  javob  qaytarmaydi.  Demak,  8-

chizmada  ko`rsatilganidek,  qisqa  muddatdagi  taklif  talab  tik  qiya  holda  turadi. 

Taklif S

1

 dan S

2 

ga o`zgarganda, P

1

dan P

2

 ga narxning ko`tarilishi katta bo`ladi. 

Uzoq  muddatda  vaziyat  ancha  farqlidir.  Uzoq  vaqt  mobaynida,  OPEK  dan 

tashqari  neft  ishlab  chiqaruvchilar  yuqori  narxlarga  javoban  neft  tadqiqotlarini 

ko`paytiradilar  va  ishlab  chiqarishning  yangi  kuchlarini  barpo  etishadi. 

Istemolchilar  esa  tejashga  harakat  qilishadi,  masalan  eski  samarasiz  mashinani 

yangisiga  almashtirishadi.  Demak,  8-chizmada  ko`rsatilganidek,  uzoq  muddatli 

---

 

75 

talab  va  taklif  egri  chizig`ielastik  hisoblanadi.  Uzoq  muddatda  taklif  egri 

chizig`ining S

1 

dan S

2

 ga o`zgarishi narxning ozgina ko`tarilishiga sabab bo`ladi. 

 

 

Bu  tahlil  nega  faqatgina  qisqa  vaqt  mobaynida  OPEK  neftning  yuqori 

narxini  ushlab  turishga  erishganini  ko`rsatadi.  OPEK  mamlakatlari  neft  ishlab 

chiqarishni  qisqartirishga  kelishishganda,  ular  taklif  egri  chizig`ini  chap  tomonga 

surishdi.  OPEK  mamlakatlarining  har  bir  kam  neft  sotganligiga  qaramasdan,  ular 

narxni  ko`tarib  daromadlarini  ham  qisqa  vaqtda  oshirishdi.  Uzoq  muddatda  esa, 

talab  va taklif elastik  bo`lganda, taklifning bir xil kamayishi taklig  egri chizig`ini 

gorizontal  tomonga  surdi  va  narxda  biroz  o`sish  kuzatildi.  Shunday  qilib,  uzoq 

muddatda  taklifni  qisqartirish  kamroq  foyda  keltiradi.  Kartel  uzoq  muddatdan 

ko`ra qisqa muddatda narxni oshirish oson ekanligini o`rgandi.