I. A. Bakieva, X. S. Xadjaev, M. Z. Muhitdinova., Sh. Sh. Fayziyev. Mikroiqtisodiyot

Mazkur  bobda  biz  iste’moldan  mahrum  qilinish  xususiyatiga  ega 

bo`lmagan 

mahsulotlarni 

ko`rib 

chiqamiz: 

ommaviy 

(umumiy 

foydalanishdagi)  mahsulotlar  va  umumiy  resurslar.  Sababi  kishilar  bu 

mahsulotlarni iste’molidan mahrum etilishlari yoki voz kechishlari mumkin 

emas,  ular  hamma  uchun  mavjud.  Ommaviy  mahsulotlar  va  umumiy 

resurslarni o`rganish tashqi faktorlarni 

 o`rganish bilan chambarchas bog`liq. 

---

 

404 

Ushbu  har  ikkala  mahsulot  uchun  ham  tashqi  faktorlar  yuzaga  keladi,  chunki 

ba’zi bir tabiiy ne’matlar (boyliklar) narxga ega bo`lmaydi. Agar biror bir kishi 

ommaviy (umumiy foydalanishdagi) mahsulotdan iste’mol qilishi (foydalanishi) 

kerak  bo`lsa,  aytaylik  tornado  ovozidan,  boshqa  bir  kishi  esa  undan  ko`ra 

yaxshiroq ko`rinishda (vaziyatda) ham foydalanishi mumkin. Ularning har ikkisi 

mahsulot uchun  haq to`lamasdan  foyda  olishadi  – bu  ijobiy  tashqi ta’sir.  Xuddi 

shunday,  biror  kishi  ommaviy  (umumiy  foydalanishdagi)  mahsulotni  iste’mol 

qilayotganda,  aytaylik  okeandagi  baliqni,  boshqa  kishilarda  undan  foydalanish 

imkoniyati  pasayib  ketadi,  chunki  tutilishi  mumkin  bo`lgan  baliqlar  soni 

kamayadi.  Ular  yuzaga  kelgan  yo`qotishdan  ma’lum  ma’noda  zarar  ko`rishadi, 

biroq hech kim buni qoplab berish majburiyatini olmaydi  – bu esa salbiy tashqi 

ta’sir.  Ushbu  kabi  tashqi  ta’sirlar  tufayli,  iste’mol  qilish  va  ishlab  chiqarish 

to`g`risidagi  ko`pchilik  qarorlar  resurslarni  samarasiz  taqsimlanishiga  olib 

keladi.  Ushbu  holatlarda  davlatning  aralashuvigina  iqtisodiy  farovonlikka  va 

resurslar barqarorligiga olib kelishi mumkin.