I. A. Bakieva, X. S. Xadjaev, M. Z. Muhitdinova., Sh. Sh. Fayziyev. Mikroiqtisodiyot

XV BOB. TURLI BOZORLARDA NARXLARNI SHAKLLANTIRISH 

Biz  bozor  hokimiyati  ancha  keng  tarqlgan  hodisa  ekanligini  tushuntirdik. 

Ko`p  tarmoqaarda  faqat  bir  necha  firmalar  ish  yuritadilar  va  shu  sababli  har  bir 

ishlab  chiqaruvchi  nisbatan  monopol  hokimiyatga  ega.  Ko`pchilik  firmalar  esa, 

xomashyo,  moxnat  resurslari  yoki  maxsus  ishlab  chiqrishga  muljallangan 

tovarlarning  haridori  sifatida  ishlab  chiqarish  omillari  bozorida  monopsonik 

hokimiyatga ega bo`ladilar. 

Bu  firmalar  raxbarlari  duch  keladigan  muammo  o`zining  monopol 

hokimiyatidan  samarali  foydalanishdan  iboratdir.  Ular  qanday  qilib  narxlarni 

belgilash  usullari,  qo`llanadigan  ishlab  chiqarish  omillari  miqdorini  va  ishlab 

chiqarish  hajmini  qisqa  muddatli  va  uzoq  muddatli  davrlar  uchun  aniqlashlari 

lozim; bundan maqsad esa foydani maksimallashtirish bo`ladi. Raqobatli bozorda 

ishlovchi  firmaga  nisbatan  monopol  hokimiyati  bor  firmani  boshqarish  qiyinroq 

bo`ladi.  O`z  tovarini  mukammal  raqobat  sharoitida  sotuvchi  firma  bozor  narxiga 

ta’sir  etishga  qodir  emas.  Shu  sababli  firma  raxbarlari  uning  operatsiyalaridagi 

harajat  xususida  ko`proq  tashvish  tortishlariga  to`g`ri  keladi.  Bunda  ular  narx 

chegarali harajatlarga teng bo`lishini ta’minlovchi ishlab  chiqarish hajmini tanlab 

oladilar. Monopol hokimiyati bor firmalar raxbarlari esa shuningdek talab takliflari 

ustida  bosh  qotirishlari  zarur.  Xatto  ular  sof  monopoliya  sharoitida  chiqarilgan 

maxsulotlarga  narx  belgilasalar-da,  bari  bir  ular  narxning  qanday  bo`lishini 

(shunga  mos  xolda  ishlab  chiqarish  hajmini  ham)  aniqlash  uchun  Xech 

bo`lmaganda  talab  uzgaruvchanligining  taxminiy  xisob-kitobiga  ega  bo`lishlari 

zarur. Bundan tashqari, biz shuni ko`rishimiz mumkin-ki, ba’zi bir raxbarlar narx 

belgilashning  murakkabroq  strategiyasidan  muvaffaqiyat  bilan  foydalanishi 

mumkin, masalan, ular turli iste’molchilarga mo`ljallab turli narxlarni o`rnatishlari 

mumkin.  Mana  shunday  narx  belgilash  strategiyasini  ishlab  chiqgsh  uchun 

raxbarlarga  faqat  ixtirochilik  emas,  balki  bozor  talabi  haqidagi  batafsil  axborot 

ham kerak bo`ladi. 

Biz  shu  bobda  monopol  hokimiyatga  ega  firmalar  narxni  qanday 

o`rnatishlarini ko`rib chiqamiz. Biz ishni har qanday bozor strategiyasining asosiy 

---

 

312 

maqsadini  —  iste’molchi  yutugini  o`z  qo`liga  olib  uni  firmaning  qo`shimcha 

foydasiga 

aylantirilishini 

tushuntirishdan 

boshlaymiz. 

So`ngra 

bunday 

aylantirishning  eng  tarqalgan  usuli  hisoblangan  narxlarni  diversifikatsiyalashni 

muxokama  qilamiz.  Diversifikatsiyalash  yuz  berganda  turli  haridorlar  uchun 

turlicha  (goh  bir  tovarning  o`ziga,  goh  esa  arzimagan  o`zgarishlar  bilan  ajralib 

turuvchi  turli  tovar  modellariga)  narx  o`rnatiladi.  Narx  diversifikatsiyasi  keng 

qo`llanilgani uchun, uning qanday kul kelishini tushunish muhimdir.