I. A. Bakieva, X. S. Xadjaev, M. Z. Muhitdinova., Sh. Sh. Fayziyev. Mikroiqtisodiyot

Keys stady. Maxbuslarning dilemma musobaqasi 

Siz alohida-alohida xonada o`tkazilgan shaxs soroq qilingani bilan maxbuslar 

dilemmasining  o`yinlarida  o`ynayotganingizni  bir  tasavvur  qilib  ko`ring.  Bundan 

tashqari, siz  faqat  bir  emas,  balki  ko`p  bora  o`ynamoqchi  ekanligingizni  tasavvur 

qiling.  Sizning  natijangiz  o`yinlar  oxirida  qamoqdagi  yilning  umumiy  soniga 

to`g`ri  keladi.  Siz  ehtimol  bu  natija  kichkina  bo`lishini  xohlarsiz.  Siz  qanday 

strategiyada  bo`lar  edingiz?  Siz  tan  olishni  yoki  jim  turishni  boshlarmidingiz? 

Sizning  tan  olish  haqidagi  kelgusi  qarorlaringizda  boshqa  o`yinlarchining 

harakatlari qanchalik ta’sir ko`rsatar edi? 

Takroriy  maxbuslarning  dilemmasi  anchagina  murakkab  o`yin  bo`ldi. 

Hamkorlikni  rag`batlantirishda  o`yinlarchilar  bir  birini  hamkor  bo`lmaslikda 

jazolashi kerak. Biroq bu strategiya avvalroq Anvar va Bahromning suv kartellari 

uchun  boshqa  o`yinlarchilarni  kechirib  bo`lmaydigan  kamchiliklari  tasvirlangan. 

Bir  o`yinlarda  ko`p  marotaba  takrorlangan  bitta  strategiya  o`yinlarchilarga 

hamkorlik  qilmay  yurgan  davrdan  keyin,  samarali  hamkorlikga  qaytishiga  ruhsat 

beradi. 

Strategiyalarni  yaxshi  ishlashini  ko`rish  uchun  siyosatshunos  olim  Robert 

Akselrod bir musobaqani tashkil etdi. Odamlar takroran maxbuslarni dilemmasini 

o`ynash  uchun  kompyuter  dasturlarini  yuborish  loyihasini  tuzdi  va  kirdi.  Har  bir 

dastur  keyin  barcha  boshqa  dasturlarga  qarshi  o`yinlar  o`ynagan  g`olib  qamoqda 

eng kam yillik muddatni olgan bo`ladi. 

G`olib  bir  oddiy  strategiyada  o`ch  oluvchi  bo`lib  chiqadi.  O`ch  oluvchiga 

qaraganda  bitta  o`yinlarchi  hamkorlik  qilishni  boshlashi  lozim  va  undan  keyin 

boshqa  o`yinlarchi  o`tgan  vaqt  davomida  nima  qilgan  bo`lsa,  xuddi  shunday  ish 

qiladi.  Shunday  qilib  bir  o`ch  oluvchi  o`yinlarchi  boshqa  o`yinlarchi 

kamchiliklarigacha  hamkorlik  qiladi;  u  keyin  boshqa  o`yinlarchi  bilan  yana 

hamkorlik  qiladi.  Boshqa  so`z  bilan  aytganda  bu  g`oya  do`stona  munosabatni 

boshlaydi,  do`stona  bo`lmagan  o`yinlarchilarni  jazolaydi  va  agar  ular  munosib 

bo`lsa kechirishadi. Akselrodning hayratlanishiga ko`ra bu oddiy strategiya boshqa 

odamlar yuborgan murakkab strategiyaga qaraganda yaxshi qilngan edi. 

 

---

 

300 

O`ch  oluvchi  strategiyasi  uzoq  tarixiylikga  egadir.  Bu  asli  kitobiy  strategiya 

“ko`z  evaziga  ko`z,  tish  evaziga  tish”  edi.  Maxbuslarning  dilemma  musobaqasi 

hayotning ba`zi o`yinlarlarini o`ynash uchun bosh barmoq qoidasi yaxshi bo`lishini 

taklif qilishadi.