I. A. Bakieva, X. S. Xadjaev, M. Z. Muhitdinova., Sh. Sh. Fayziyev. Mikroiqtisodiyot

Maxbuslarning  dilemmasi  va jamiyatning farovonligi 

Maxbuslarning  dilemmasi  hayot  vaziyatlarini  ko`p  tasvirlaydi  va  bu  yaxshi 

o`yinlarda  o`yinlarchilar  ishtirok  etishni  kelishishsada,  bu  hamkorlik  qo`llab  - 

quvvatlashga  qiyin  bo`lishi  mumkinligini  ko`rsatadi.    Shubhasiz,  hamkorlik 

yetishmasligi bu vaziyatlar bilan shug`ullanadiganlar uchun muammo emas. Lekin 

hamkorlik  yo`qligi,  bir  butun  sifatida  jamiyat  nuqtai  nazaridan  muammomi?  Bu 

javob vaziyatlarga bog`liq. 

 Monopol foydani saqlab qolish uchun Oligopolistlar harakat qilgan taqdirda, 

hamkorlik  yo`qligi,  bir  butun  sifatida  jamiyat  nuqtai  nazaridan  maqsadga 

muvofiqdir,  Monopol  natijasi  Oligopolistlar  uchun  yaxshi,  lekin  mahsulot 

iste'molchilari  uchun  yomon.  Raqobatbardosh  natija  jamiyat  uchun  yaxshi,  jami 

ortiqchalikni 

maksimallashtiradi. 

Oligopolistlar 

hamkorlik 

uchun 

muvaffaqiyatsizlikka  uchrasa,  ular  ishlab  chiqarish  miqdori  bu  maqbul  darajaga 

yaqin bo`lmaydi. Boshqacha aytganda, ko`zga ko`rinmas qo`l faqat samarali bozor 

resurslarini  joylashtirishga  yo`l  boshlaydi,  qachonki  bozorlar  raqobatbardosh 

bo`lsa, va qachonki bozordagi firmalar boshqa bir biri bilan hamkorlik qilish uchun 

muvaffaqiyatsizlikka uchrasa, bozorlar raqobtbardosh bo`ladi. 

---

 

298 

Xuddi  shunday,  Politsiya  bu  ikki  shubhali  shaxslar  so`rog`ining  sud  ishini 

ko`rib  chiqdi.  Bu  Politsiya  ko`proq  jinoyatchilarni  fosh  qilish  imkonini  berishi 

uchun  gumondor  shaxslar  o`rtasidagi  hamkorlikning  yo`qligi,  maqsadga 

muvofiqdir.  Maxbuslarning  dilemmasi  maxbuslar  uchun  dilemma,  lekin  har  bir 

kishi uchun foyda bo`lishi mumkin. 

Maxbuslarning  dilemmasi  hamkorlikning  qiyin  ekanligini  ko`rsatadi.  Lekin 

bu  mumkin  emasmi?    Karteller  individual  a'zolari  uchun  beriladigan  rag`batga 

qaramay, maxfiy til biriktirishni qo`llab-quvvatlashga rahbarlik qiladi. Juda tezlik 

bilan  o`yinlarchilar  maxbuslar  dilemmasi  (tang  ahvoli)ni  hal  qilishi  mumkin, 

chunki ular bir marta emas, balki bir necha marta o`ynaydi. 

Takrorlanuvchi  o`yinlarlarda  nima  uchun  hamkorlikda  ishlash  osonligini 

ko`rish  uchun,  keling  bizning  Duopolistlarimizga  qaytamiz,  ya’ni  Anvar  va 

Bahromning  2-  rasmda  berilgan  qarorlariga  qaytaylik.  Anvar  va  Bahrom  har  biri 

30  bochka  ishlab  chiqarishidagi  Monopoliya  natijasini  qo`llab-quvvatlashga  rozi 

bo`lishni  xohlar  edi.  Agarda  Anvar  va  Bahrom  faqat  bir  marta  bu  o`yinlarni 

o`ynasa, bu shartnomaga erishishga hech qanday istak bo`lmaydi. Shaxsiy manfaat 

ularning har birini 40 bochka ustun strategiyasini tanlashiga olib keladi. 

Endi  Anvar  va  Bahrom  ular  har  hafta  bir  xil  o`yinlar  o`ynashini  biladi,  deb 

o`ylayman. Qachonki, ular ishlab chiqarishni pastda ushlab qolish uchun, ularning 

boshlang`ich bitimini hal qilishsa, ular ham bir partiya bo`lsa, nima sodir bo`lishini 

ko`rsatish mumkin. Ular ularning ikkalasi talab uchun yuksak saviyada 40 bochka 

ishlab chiqarishi va bir marta ishlab chiqarishiga rozi bo`lishi mumkin edi. 

Bu  jazoni  tahdid  qilish,  barcha  hamkorlikni  davom  ettirish  uchun  zarur 

bo`lgan  bo`lishi  mumkin.  Har  bir  shaxs  voz  kechish  o`zining  foydasini  1800 

so`mdan  2000  so`mga  oshirishini  biladi.  Lekin  bu  foyda  faqat  bir  hafta  davom 

etishi  mumkin.  Shundan  so`ng,  foyda  1600  so`mga  tusha  boshlaydi  va  shu  yerda 

qoladi.  Modomiki  o`yinlarchilar  kelajakdagi  foyda  haqida  yetarlicha  o`ylasalar, 

ular  bir  martalik  daromadni  saqlashni  tanlaydi.  Shunday  qilib,  takrorlangan 

maxbuslar dilemmasining bir o`yinlarida ikki o`yinlarchi ham kooperativ oqibatga 

erishishi mumkin. 

---

 

299