I. A. Bakieva, X. S. Xadjaev, M. Z. Muhitdinova., Sh. Sh. Fayziyev. Mikroiqtisodiyot

13.1 Monopoliya va mukammal  raqobat  

 

Oldingi  boblarda  bozorlarni  ko`plab  raqobatdosh  korxonalar  va  bitta 

Monopoliya  korxonasiga  ega  bozorlarni  o`rgandik.  Mukammal  raqobatdosh 

bozorlarga  narx  doim  mahsuloning  chegaraviy  harajatiga  teng.  Shuningdek  biz 

ko`rdikki, uzoq muddatda kirish va chiqish  iqtisodiy foydani nulga tenglashtiradi. 

Shundan  kelib  chiqib  narx  umumiy  harajatiga  tenglashadi.  Biz  Monopolistik 

korxonalar  qanday  qilib  narxlarni  chekli  harajatdan  yuqori  ushlab  turishi  va  bu 

pozitiv  musbat  iqtisodiy  foydaga  olib  keladi  va  jamiyatda  yo`qotishlarga  olib 

keladi.  Mukammal  va  Monopolistik  raqobat  bozor  tuzilmasining  eng  ohirgi 

shakllaridir.  Raqobat  bozorda  ko`plab  korxonalar  deyarli  bir  hil  maxsulotlarni 

taklif qilayotganda yuzaga keladi. Monopoliya esa bozorda faqat bitta firma bo`lsa 

paydo bo`ladi.  

Mukammal  raqobat  va  monoplliya  bozorlar  holatlari  qanday  ishlashi  haqida 

bir  necha  kerakli  fikrlarni  tasvirlasada,  iqtisoddagi  ko`plab  bozorlar  ikkala  holat 

elementlariga  ham  ega.  Shunga  ko`ra,  har  biri  ham  to`la  tasvirlanmagan.  Tipik 

firma iqtisodiyotda raqobatga yuz tutadi, biroq raqobat korxonani Korxonani narx 

oluvchiga  aylantiradigandek qattiq qo`l  emas.  Tipik korxona shuningdek  ma’lum 

                                                           

20

Robert S.  Pindyck, Daniel L  Rubinfeld Microeconomics.- 7th ed p. 423 

---

 

261 

darajada  bozor  kuchiga  ega,  lekin  uning  bozor  kuchi  Monopoliya  modelida  aniq 

ko`rsatilgan  korxona  kabi  unchalik  qudratli  emas.  Boshqacha  qilib  aytganda, 

ko`plab tarmoqlar mukammal raqobatning markaziy xolati va monopliya o`rtasida 

turadi. Iqtisodchilar bu hodisani  nomukammal raqobat deb atashadi.  

Nomukammal  raqobatli  bozorning  bir  turi  bu  Oligopoliya,  unda  bozor  faqat 

bir  necha  sotuvchilarga  ega  va  har  biri  boshqa  sotuvchilardan  unchalik  farq 

qilmaydigan  yoki  o`xshash  maxsulotlarni  taklif  qiladi.  Iqtisodchilar  bozor 

xukumronligini statistik ataladigan konsentrasiya koffitsentiga ega korxonalarning 

kichik  guruhlari  orqali  o`lchashadi.  Konsentratsiya  koffitsenti  bu  bozordagi 

umumiy  maxsulot    4  ta  yirik  korxonalar  orqali  ta’minlanishidir.  Lekin,  ba’zi 

sanoatlarda, 

eng 

katta 

firmalar 

ustunroq 

rolni 

o`ynaydi. 

Yuqori 

konsentratsiyalangan  sanoatlar  o`z  ichiga  g`alla  ekinlari  (konsentrasiya 

koiffeitsenti  83  %),  samaliyot  ishlab  chiqadigan  (aviasozlik  korxonalari  85  %) 

Elektr  lompochkalari  89%,  uy  jixozlari  90  %  va  sigaretlar  99%  ni  qamrab  oladi. 

Ushbu tarmoqlar Oligopoliyaning eng zo`r tasvirlangan misollaridir.  

Nomukammal  raqobat  bozorning  ikkinchi  turi,  Monopolistik  raqobat  deb 

ataladi. Bu bozor  tizimidagi ko`plab korxonalar  sotayotgan  mahsulotlari  o`xshash 

lekin bir hil emasligi orqali tasvirlanadi. Monopolistik raqobatdosh bozorda har bir 

korxona  ishlab  chiqayotgan  mahsuloti  uchun  Monopoliyaga  ega.  Lekin  boshqa 

korxonalar bir hil iste’molchilar  uchun kurashadigan  o`xshash  mahsulotlar ishlab 

chiqaradi.  

Yanada  aniqroq  bo`lishi  uchun  Monopolistik  raqobat  bozorini  quidagi 

xususiyatlarini tasvirlaydi.  

 -  Ko`p  sutuvchilar:  ko`plab  firmalar  bir  xil  guruhdagi  xaridorlar  uchun 

raqobatlashadi.  

-Mahsulot    turliligi:  har  bir  korxona  boshqa  korxonaga  qaraganda  eng      

kamida  farq  qiladigan  mahsulot  ishlab  chiqaradi.  Shunday  qilib  narx  belgilashda, 

har bir korxona pastga qiyalagan talab  chizig`iga duch keladi.  

-Erkin  kirish  va  chiqish:  Firmalar  cheklovlarsiz  bozorga  kirishi  mumkin. 

Shunga  binoan,  korxonalar  soni  bozorda  iqtisodiy  daromad  nolga  yetganda 

---

 

262 

o`zgaradi.  

Daqiqali fikrlash quyidagi xususiyatlar bilan bozorni uzun ro`yxatini ochadi: 

kitoblar,  musiqalar,  kinolar,  kompyuter  o`yinlarlari,  restoranlar,  pianino  darslari, 

pishiriqlar, mebel va h.k

21

.