I. A. Bakieva, X. S. Xadjaev, M. Z. Muhitdinova., Sh. Sh. Fayziyev. Mikroiqtisodiyot

Zamonga mos bo`lmagan insonlar 

 

Bir  nechta  zerikarli  vazifalarni  masalan,  kirlaringizni  yuvayotganingizni, 

mashina yo`lidagi qorni kurashni yoki daromad solig’i anketasini to`ldirishni ko`z 

oldingizga keltiring. Quyidagi savollarni ko`rib chiqamiz. 

1. 

Siz bu vazifani hozir bajarish uchun 50 daqiqa sarflashni (A) tanlaysizmi 

yoki vazifani ertaga bajarish uchun 60 daqiqa sarflashni (B) tanlaysizmi? 

2. 

Siz  bu  vazifani  90  kunda  50  daqiqa  sarflab  bajarishni  (A)  tanlaysizmi 

yoki 91 kunda 60 daqiqa sarflab bajarishni (B) tanlaysizmi? 

Ko`pchilik insonlar bunday  savollar  berilganda, 1-savol  uchun B  javobni, 2-

savol  uchun  A  javobni tanlashadi. 2-savoldagidek  agar  kelajakka  nazar tashlasak, 

insonlar zerikarli vazifani bajarishga ketadigan vaqtni minimallashtiradi. Lekin 1-

savol  kabi  mashqni  zudlik  bilan  qilishga  to`g’ri  kelsa,  ular  buni  orqaga  surishni 

tanlashadi.  O`ylab  ko`rsak,  bu  harakat  ajablanarli  emas.  Har  kim  vaqtnni  orqaga 

suradi.  Lekin  ratsional  inson  nazariyasidan  kelib  chiqsak,  quyidagi  jumboqni 

yuzaga keltiradi va oy’lantirib qo`yadi: masalan, 1-savolga bir inson 90 kun ichida 

50  minut  sarflashni  tanladi  desak,  keyin  90-kun  kelsa  va  unga  o`z  fikrini 

o`zgartirishga  imkon  bersak.  Natijada  u  1-savol  bilan  to`qnashadi  va  u  vazifani 

keying  kunga  qoldirishga  qaror  qiladi.  Lekin  nega  vaqtning  arzimagan  o`zgarishi 

uning qarorlariga ta’sir qilyapti? 

Hayotining  ko`p  qismida  odamlar  o`zlari  uchun  rejalar  tuzishadi  lekin  keyin 

unga  mos  ravishda  muvaffaqiyatsizlikka  uchrashadi.  Sigareta  chekuvchilar 

o`zlariga  chekishni  tashahni  va’da  berishadi  lekin  o`zlarining  oxirgi  sigaretasini 

chakayotgan  so`nggi  damlarda  u  yana  chakishni  xohlaydi  va  va’dasini  buzadi. 

Ortiqcha  vazndan  qutilmoqchi  bo`lgan  insonlar  boshqa  desert  yemaslikka  va’da 

---

 

173 

berishadi lekin ofitsant desert arvachasini olib kelganida u va’dasi haqida unutadi. 

Ikkala  holatda  ham  bir  zumlik  rohat  bo`lgan  istak  oldingi  qarorlarni  unitishga 

sabab bo`ladi.  

Ba’zi  iqtisodchilar  iste’molni  tejashni  odamlarning  davr  bilan  hamnafas 

emasliklarini  namoyon  etishdagi  yaqqol  misol  ekanligiga  ishonishadi.  Jamg’arish 

bu  sigaretani  yoki  desertni  tashlashga  o`xshaydi  va  uzoq  kelajak  mukofoti  uchun 

hozirda  qurbonlik  qilish.  Va  ko`pchilik  chukuvchilar    kabi    chekishni  tashlashni 

xohlashadi  va  ko`pchilik  ortiqcha  vazn  egalari  kamroq  ovqatlanishga  harakat 

qilishadi,  ko`pchilik  xaridorlar  foydasini  ko`proq  qismini  tejashga  harakat 

qilishadi.  Bir  tekshiruvga  ko`ra,  76%  amerikaliklar  nafaqa  uchun  yetarlicha  pul 

jamg’armaganini aytishgan. 

Sigareta  chekuvchi  sigaretani  uloqtirib  yuborish  orqali  chekishni  tashlashi 

mumkin  va  diyetadagi  inson  muzlatgichga  qulf  osib  qo`yishi  mumkin.  Judayam 

kam  tejaydigan  inson  nima  qilishi  mumkin?  U  pullarini  ishlatishdan  avval  ularni 

qulflashni  yo`lini  topishi  lozim.  Ba’zi  401(k)  kabi  pensiya  schotlarida  aynan 

shunday  qilinadi.  Ishchi  u  hali  ko`rmagan  to`lov  qog’ozidan  pul  olishlariga  rozi 

bo`lishi mumkin. Hisob raqamiga qo`yilgan mablag’dan nafaqaga chiqishdan avval 

faqatgina  jarima  to`lab  foydalanish  mumkin.  Balkim  bu  nafaqa  hisob  fondi 

mashhurligining  bir  sababidir.  Ular  odamlarni  ularning  ikkilamchi  ehtiyojlaridan 

himoya qiladi.