I. A. Bakieva, X. S. Xadjaev, M. Z. Muhitdinova., Sh. Sh. Fayziyev. Mikroiqtisodiyot

B 

P

e

 

E 

C 

A 

P*

max

 

D 

Q 

Q

2

 

Q

e

 

Q

1

 

---

 

85 

to`g’ri  teng  bo`ladi.  Aniqroq  qilib  aytsak,  har  bir  muzqaymoq  uchun  narx  3$ga 

teng bo`lsin. 

  Barcha  ham  ushbu  erkin  bozor  vaziyatidan  quvonmaydi.  Misol  uchun  har 

kuni  birdona  muzqaymoq  iste'mol  qilish  uchun  3$  katta  narx  ekanligidan 

noliyotgan iste`molchilar, shu bilan bir qatorda 3$ raqobatli bozorda eng minimum 

narx  bo`lib,  bu  ularga  juda  ham  kam  foyda  keltirayotganidan  noliydigan 

muzqaymoq ishlab chiqaruvchilar bo`ladilar. Ularning har ikkalasi ham hukumatga 

bu  borada  kerakli  qarorni  berishi  uchun  qonun  ishlab  chiqarishni  talab  etib 

murojaat etadi. 

Albatta haridorlar har doim barcha mahsulot uchun eng kam haqni to`lashni 

hohlasalar, sotuvchilar esa  buning uchun eng yuqori haqni olishni hohlaydilar. Bu 

ikki 

guruhning 

hohishlari 

bir-biriga 

qarama-qarshi. 

Agar 

muzqaymoq 

iste'molchilari  o`zlarining  talablarida  mustahkam  bo`lsalar  hukumat  ular  uchun 

muzqaymoqning  sotilishida  narxning  eng  maksimal  chegarasini  belgilab  berishi 

mumkin. 

Narxni 

ko`rsatilgan 

chegaradan 

oshirish 

mumkin 

emas. 

Qonuniylashtirilgan  maksimal  narx  esa  maksimal  narx  deb  nomlanadi.  Bunga 

qarshi  ravishda  muzqaymoq  ishlab  chiqaruvchilar  harakatchan  bo`lsa,  hukumat 

narxga nisbatan minimum narxni belgilab beradi va narx ushbu chegaradan tushib 

ketishi  mumkin  emas.  Qonuniylashtirilgan  minimal  narx  esa  minimal  narx  deb 

nomlanadi.  

Agar  hukumat  muzqaymoq  iste'molchilarni  narxdan  noroziligi  ta’siri  bilan 

muzqaymoq  uchun  eng  yuqori  narxni  belgilab  bersa, ikki  hil  natija  kelib  chiqishi 

mumkin.  Birinchi  rasmda,  hukumat  har  bir  muzqaymoq  uchun  4$  belgilaydi.  Bu 

vaziyatda  talab  va  taklifni  muvozanatda  ushlab  turuvchi  narx  chegaradan  pastda 

bo`lgani  uchun  narx  yo`q  bolib  ketmayapti.  Bozor  tabiiy  ravishda  iqtisodiyotni 

muvozanatga  olib  borib  qo`yadi  va  narxning  yuqori  darajasi  sotilgan  mahsulot 

miqodriga yoki uning narxiga ta’sir etmaydi. 

---

 

86 

 

 

Ikkinchi  B  rasm  ancha  qiziqarli  natija  ko`rsatadi.Bu  holatda,  hukumat 

muzqaymoq  uchun  narx  yuqori  chegarsini  2$  etib  tayinlaydi.  Chunki  3$  

muvozanatli  narxning  yuqorisida  turibdi.  Ushbu  yuqori  chegara  esa  bozorda 

majburiy  chegara  vazifasini  bajaradi.Taklif    va  talab  narxni  muvozanat  tomonga 

qarab harakat qilishga majbur etadi. Ammo qachonki bozor narxi yuqori chegaraga 

yetsa  qonun  bilan  undan  yuqoriga  o`sa  olmasligi  mumkin.  Shunday  qilib  bozor 

narxi  narxning  yuqorisini    muvozanatlaydi.  Bu  narxda  esa  talab  etilgan 

muzqaymoq miqdori (rasmda 125 dona) taklif miqdordan oshib. (75 dona). Demak 

bu  yerda  muzqaymoq  tanqisligi  yuzaga  keladi.  50  dona  odam  muzqaymoq  sotib 

olishni hohlasa ham uni harid qila olmaydi. 

Qachonki  muzqaymoq  tanqisligi  narx  o`zgarishi  tufayli  ortsa, tovar  yetkazib 

beruvchining  normallashtirish  mexanizmi  ham  shakillanadi.  Ushbu  mexanizm 

tovarga  bo`lgan  navbat  bo`lishi  mumkin.  Navbatga  erta  kelib,  kuta  oladigan 

iste'molchilar  natijada  muzqaymoq  oladilar,  ammo  aksariyat  kuta  olmaydigan 

odamlar  esa  sotib  olmaydilar.  Bunga  muqobil  ravishda,  sotuvchilar  muzqaymoq 

yetkazib  berishni  o`zlarining  hohishlariga  qarab.  masalan,  faqat  jamiyatning 

ma’lum  bir  guruhiga,  oila  a’zolariga,  do`stlariga  muzqaymoq  sotish  orqali 

Maksimal narxli 

bozor 

(A) majburiy bo`lmagan maksimal narx 

(b) majburiy bo`lgan maksimal narx 

muzqaymoq 

Narx  

  Muvozanat narxi 

Muvozanat miqdori 

Muzqaymoq  

miqdori 

Muzqaymoq 

miqdori 

Muzqaymoq 

Narxi 

  Muvozanat 

narxi 

Talab 

Miqdori  

Taklif 

miqdori 

Taklif  

 

 

 

Пред

ложит

ь 

испра

влени

е 

 

 

 

Ta'mi

nlash 

 

 

Ta'mi

nlash: 

вариа

нты 

перев

одаим

я 

сущес

твите

льное 

 

delive

ry

 

yetkaz

ib 

berish

, 

yetkaz

ib 

berish

, eltib 

berish

, 

ta'min

lash 

 

feed

 

yem, 

boqish

, 

ovqatl

antiris

h, 

ovqat, 

oziqa, 

ta'min

lash 

 

imple

menta

tion

 

amalg

a 

oshiris

Maksimal 

narx 

Talab 

Taklif  

 

 

 

Предложить 

исправление 

 

 

 

Ta'minlash 

 

 

Ta'minlash: 

варианты 

переводаим

я 

существите

льное 

 

del

ivery

 

yet

kazib berish, 

yetkazib 

berish, eltib 

berish, 

ta'minlash 

 

fee

d

 

ye

m, boqish, 

ovqatlantiris

h, ovqat, 

oziqa, 

ta'minlash 

 

im

plementation

 

am

alga oshirish, 

bajarish, 

joriy etish, 

ta'minlash 

 

sup

ply

 

yet

kazib berish, 

etkazib 

berish, 

ta'minlash, 

ta'minlash 

 

pro

visions

 

ta'

minlash 

 

Переводчик 

google для 

бизнеса –

инструмент

ы 

переводчика 

Переводчик 

сайтов 

Служба 

"анализ 

Maksimal 

narx 

 

Talab 

---

 

87 

normallashtirishlari  mumkin.  Shunga  qaramasdan,  narx  o`zgarishi  muzqaymoq 

sotib  oluvchilarga  yordam  berish  istagi  orqali  yuzaga  kelayotgan  bo`lsada,  sotib 

oluvchilarning  hammasi  ham  bundan  manfaat  ko`ra  olmaydi.  Ba’zi  bir 

iste’molchilar navbatda kutgan holda arzon narxda muzqaymoq olishlari mumkin, 

ammo  boshqalari  esa  umuman  muzqaymoq  sotib  ola  olmasliklari  mumkin. 

Muzqaymoq bozoridagi ushbu misol shunday umumiy natija ko`rsatadi: Qachonki 

hukumat  raqobatli  bozordagi  narx  o`zgaruvining  mustahkamlashishiga  aralashsa, 

tovar tanqisligi oshadi, natijada sotuvchi tanqis tovarni ko`p sonli imkoniyatli sotib 

oluvchilar orasida normallashtirishi shart. Narx o`zgarishi natijasida yuzaga kelgan 

normallashtiruv  mexanizmi  unchalik  ham  samarali  va    ma’qul  emas,  chunki 

navbatda  kutib  turish  sotib  oluvchilarning  vaqtini  oladi.  Sotuvchining  hohishiga 

qarab  tovarni  yoki  haridorni  ajratish  ancha  noqulay,  samarasiz  va  shu  bilan  birga 

insofsizlikdir  (chunki  haridor  juda  qadrlaydigan  tovar  unga  to`g’ridan-to`g’ri 

bormaydi).  Bunga  qarshi  tarzda,  tartibli,  to`gri  yo`naltirilgan  savdo  esa  ham 

insoniylikka  to`g’ri  keladi  va  ham  samaralidir.  Qachonki  muzqaymoq  bozori 

o`zining  muvozanatiga  erishsa,  bozordagi  har  bir  tovar  uchun  pul  to`lagan 

iste'molchi  muzqaymoqni  qo`lga  kiritshi  mumkin.  Ochiq  bozor  tovarning  narxi 

bilan birga muvozanatga keladi.  

Hukumatning  boshqa  turdagi  narx  nazorati  qanday  natajalar  berishini 

kuzatishdan  oldin  keling  biz  yana  muzqaymoq  bozoriga  qaytamiz.  Tasavvur 

qilingki,  hukumat  Milliy  Muzqaymoq  Tayyorlovchilar  Haya’tiga  chiqarilgan  sud 

qarori  tomonidan  harakatga  keltirildi.Bunday  holatda  hukumat  narxning  quyi 

chegarasini  o`rganib  chiqadi.Narxning  quyi  chegarasi  huddi  uning  yuqori 

chegarasidek  hukumat  tomonidan  bozordagi  muvozanatni  ushlab  turish  uchun 

o`rnatiladi.Shunday  vaziaytda  yuqori  chegarali  narxlar  huddi  quyi  chegarali  narx 

kabi qonuniy doiradan chiqib ketmaydi. 

---

 

88 

 

Qachonki  davlat  muzqaymoq  bozorida  quyi  narxni  belgilaganda  ikki  xil 

natija kelib chiqishi mumkin. Qachonki muvozanatdagi narx 3$ bo`lsayu, hukumat 

tovar  uchun  2$  narx  belgilasa,  biz  (A)  rasmdagi  natijaga  erishamiz.  Bunday 

holatda  narxning  quyi  chegarasi  bozor  holatiga  ta’sir  ko`rsatmaydi.  Bozordagi 

kuchlar  tabiiy  ravishda  iqtisodiyotni  muvozanatga  olib  boradi  va  quyi  narxning 

ta’siri sezilmaydi. 

B  rasm  hukumat  muzqaymoq  uchun  4$  narx  belgilanganda  nima  sodir 

bo`lishini  ko`rsatadi.  Bu  holatda  muvozanatli  narx  3$  bo`lib,  u  pastda  bo`lgani 

uchun minimal narx bozorga qarama-qarshi ta’sir o`tkazayapti. Talab va taklifning 

ta’siri natijasida narx muvozanatadgi narxga qarab harakat qiladi. Ammo qachonki 

bozor  narxi  quyi  chegaraga  u  undan  pastga  tusha  olmaydi.  Bozor  narxi  quyi 

chegaradagi narxni belgilab beradi. Bu chegarada ta’minlab berilgan muzqaymoq 

(120 dona) miqdori talab etilgan miqdordan (80 dona) oshib ketadi. Muzqaymoqni 

bozorda  harakat  qilayotgan  narxda  sotmoqchi  bo`lganlar  uni  sota  olmaydi. 

Shunday qilib, narxning quyi chegarasini belgilashning oqibati taklif qilinayotgan 

mahsulot  ortiqchaligidir.  Biz  takidlaganimizdek,  narzning  yuqori  chegarasi  va 

taqchillik,  taqsimlanishining  noto`g’ri  mexanizimmini  shakillanishiga  olib  keladi. 

Quyi  chegarasi  narx  natijasida,  ba’zi  sotuvchilar  o`zlarining  mahsulotlarini  sota 

Muzqaymoq 

narxi

 

(A) majburiy bo`lmagan minimal narx 

  Muvozanat narxi 

Muzqaymoq 

narxi 

   

Muvozanat 

narxi 

 

Muzqaymoq

ning miqdori 

Muzqaymoq

ning miqdori

 

(B) majburiy bo`lgan minimal narx 

Muvozanat 

limiqdor 

Taklif 

minimal narxi 

Talab 

Qo'shimcha 

Taklif 

 

minimal narxi 

Talab 

 

---

 

89 

olmaydilar.Haridorlarning  shaxsiy  hohish  istaklariga  qarab  harakat  qiluvchi 

sotuvchilar  boshqalar  odamlar  sota  olmagan  narxlarda  tovarlarini  sotishlari 

mumkin.  Aksincha erkin bozorda narx muvozanatni boshqaruvchi sifatida ishtirok 

etadi  va  sotuvchilar  o`z  tovarlarini  muvozanatdagi  holatda  hohlaganlaricha 

sotishlari mumkin.