I. A. Bakieva, X. S. Xadjaev, M. Z. Muhitdinova., Sh. Sh. Fayziyev. Mikroiqtisodiyot

5.4-chizma. Narx muvozanat narxidan yuqori belgilangandagi ishlab 

chiqaruvchilar va iste’molchilarning yo`qotishlari. 

 

Chizmadan  ko`rish  mumkinki  ishlab  chiqaruvchilar  narx  oshganda 

e

Q

 

B 

A 

C 

S 

P 

P

min

 

E 

P

e

 

D 

P 

Q

1

 

Q

e

 

Q

2

 

---

 

90 

nisbatan  ko`proq 

1

Q

  mahsulotni  ishlab  chiqarishga  harakat  qiladi.  Iste’molchilar 

kamroq (

e

Q

 

o`rniga 

2

Q

 miqdorda) mahsulot sotib olishga harakat qiladi. 

Agar  biz  ishlab  chiqaruvchilar  bozorda  qancha  mahsulot  sotilsa  shuncha 

mahsulot  ishlab  chiqaradi,  deb  faraz  qilsak,  bozorga  ishlab  chiqarilgan  mahsulot 

miqdori 

2

Q

 

ga teng bo`ladi va bu erda ham ishlab chiqaruvchilar va iste’molchilar 

ortiqchaligi yo`qotiladi. Bu erda A to`rtburchakning yuzi ishlab chiqaruvchilarning 

olgan  qo`shimcha  ortiqchaligini  ifodalaydi.  Lekin,  minimal  (

min

P

)  narxda 

mahsulotni  hajmi 

e

Q

  miqdordan 

2

Q

  ga  qisqargani  uchun  ishlab  chiqaruvchi 

ortiqchaligining bir qismi yo`qotiladi. Natijada ishlab chiqaruvchi ortiqchaligining 

o`zgargan qismi quyidagiga teng: 

C

A







и/ч.

.   

 

(4) 

Iste’molchilar  minimal  (

min

P

)  narxda  har  bir  mahsulot  uchun  muvozanat 

narxdan  yuqori  narx  to`laydi  va  natijada  ularning  iste’mol  ortiqchaligiga 

chizmadagi  A  to`rtburchak  yuziga  teng  bo`lgan  miqdorda  kamayadi.  Narx 

oshganligi munosabati bilan ba’zi bir iste’molchilar ushbu bozordan chiqib ketadi 

va  tovarni  sotib  ololmaydilar  va  bunga  mos  bo`lgan  ortiqchalikni  yo`qotadi.  Bu 

yo`qotish  rasmda  V  uchburchak  bilan  ifodalangan.  Demak,  iste’molchilarning 

ortiqchaligining umumiy o`zgarishi quyidagini tashkil qiladi: 

B

A









ист.

.  

 

 

(5) 

Ko`rinib  turibdiki,  bunday  siyosat  iste’molchilarning  turmush  darajasini 

tushurib yuboradi. 

(4)-  va    (5)-  ifodalarni  qo`shib  umumiy  ortiqchalikdagi  o`zgarishni 

aniqlaymiz: 













ист.

и/ч



=



i/ch.+



ist.=A-S+(-A-V)=-S-V    (6) 

Demak,  davlat  tomonidan  minimal  narx  o`rnatilganda  umumiy  to`liq 

yo`qotish vujudga keladi va u ikkita  S va V uchburchaklar yuzalarining yig’indisi 

bilan ifodalanadi. 

Endi biz ishlab chiqaruvchilar ortiqchaligini ishlab chiqarish 

e

Q

 miqdordan 

1

Q

 

miqdorga  kengaytirilganda  qarab  chiqamiz.  Haqiqatdan  ham  minimal  narx 

---

 

91 

muvozanat  narxdan  yuqori  bo`lganda  u  ishlab  chiqaruvchilarni 

1

Q

 

miqdorga 

mahsulot  ishlab  chiqarishga  undaydi.  Lekin,  ular  bozorda  faqat 

2

Q

  hajmdagi 

mahsulotni  sotishi  mumkin  xolos.  Ular 

2

1

0

Q

Q







 

miqdordagi  mahsulotni  ishlab 

chiqarishga  ketgan  xarajatlarni  qoplaydigan  daromadni  olaolmaydi  (23-chizma). 

Chizmada ushbu xarajatlar shtrixlangan D trapetsiya yuzi bilan ifodalangan. 

Natijada ishlab chiqaruvchilarning ortiqchaligi o`zgarishi quyidagiga teng: 

                   

.

и/ч.

D

C

A









 

Demak,  ishlab  chiqaruvchilar  Q

1

  oraliqda  mahsulot  ishlab  chiqarsa,  umumiy 

yo`qotish yanada ortadi va u (-B-C-D) yuzani tashkil qiladi.