I. A. Bakieva, X. S. Xadjaev, M. Z. Muhitdinova., Sh. Sh. Fayziyev. Mikroiqtisodiyot

11-rasm. Ish haqi oshganda ish kunini qisqarish  

16.2. Ish haqi o`sishining dam olish vaqti bilan ishlash vaqti o`rtasidagi 

nisbatga ta’siri. 

Odatda ish haqi oshganda, ko`pchilik ko`proq ishlab, ko`proq daromad 

olishga harakat qiladi. Lekin, ish vaqti oshgan sari bo`sh vaqtning ham qimmati 

oshib boradi. Inson ma’naviy o`sishga ham intiladi. Demak, ish vaqtining o`sishi 

o`z chegarasiga ega. Nima uchun deganda, insonlar, ishlab topgan daromadini 

ko`proq zavq olish uchun, dam olishga sarflaydilar. 

Ish  vaqti  ma’lum  vaqtgacha  o`sgandan  keyingi  ish  haqining  o`sishi,  ish 

vaqtini qisqarishiga olib keladi. Ish haqi oshganda  o`rnini  bosish samarasi  hamda 

daromad  samarasi  mavjud  bo`ladi.  O`rnini  bosish  samarasida  yuqoriroq  ish  haqi, 

ishchining  real  daromadini  oshiradi.  Ishchi  ko`p  daromad  olganda,  u  ko`proq 

ne’matlarni sotib oladi, ushbu ne’matlardan biri, yaxshi dam olishdir. 

Agar  ishchi  dam  olishga  ko`proq  mablag`  sarflasa,  daromad  samarasi 

(daromadning  oshishi),  uni  kamroq  ishlashga  undaydi.  Daromad  samarasi  juda 

ham  katta  bo`lganda,  ishchi  ish  vaqtini  qisqartiradi  va  mehnat  taklifi  chizig`i 

pastga yotiq bo`ladi. 

Ish  haqining  birinchi  bosqichida 

1

W

  dan 

2

W

  ga  o`sishi,  ish  vaqtini

1

t

  dan 

2

t

 

soatga  oshiradi.  Bu  erda  o`rnini  bosish  samarasi  daromad  samarasidan  yuqori 

bo`ladi. Ish haqining ikkinchi bosqichidagi 

2

W

 dan 

3

W

 ga o`sishi, ish vaqtiga ta’sir 

W, so`m 

/soat 

S

L

 

W

2

 

W

1

 

Bir kundagi 

ishhaqi 

T

2

 

T

1

 

---

 

341 

qilmaydi, ishchi 

2

t

 soat ishlaydi, o`rnini bosish samarasi daromad samarasiga teng. 

Uchinchi bosqichdagi ish haqining 

3

W

 dan 

4

W

 ga o`sishi, ish vaqtini 

2

t

 dan 

4

t

 ga 

qisqartiradi, o`rnini bosish samarasi daromad samarasidan kam bo`ladi. 

Ko`rinib turibdiki, daromadning o`sishi dam olishga bo`lgan talabni oshiradi. 

Ushbu  hol  ish  vaqtini  qisqarishi  va  dam  olish  vaqtini  oshishida  o`z  ifodasini 

topgan.  Ish haqining oshishi bilan birga dam olishning narxi ham oshadi. 

Odatda, 

rivojlangan 

mamlakatlarda 

aholining 

o`rtacha 

daromadi, 

rivojlanayotgan  mamlakatlardagi  aholining  o`rtacha  daromadidan  ancha  yuqori 

bo`lgani  uchun,  ular  ko`proq  dam  olishga  harakat  qiladi  (Daromad  samarasi, 

o`rnini  bosish  samarasidan  yuqori).  Rivojlanayotgan  davlatlarda  ish  haqi  past 

bo`lgani  uchun,  ish  haqining  o`sishi,  ishchilarni  ko`proq  vaqt  ishlab,  ko`proq 

daromad  qilishga  undaydi  (o`rnini  bosish  samarasi,  daromad  samarasidan  yuqori 

bo`ladi).