I. A. Axmedov, N. S. Saidxo‘jaeva

Termoyadroviy reaksiyalar
– yuqori haroratlarda sodir bo‘ladigan engil 
yadrolarning birikib og‘irroqlarga aylanish reaksiyasidir. Bunda juda ko‘p energiya 
miqdori ajralib chiqib, neytronlar oqimi, α-zarrachalar, elektronlar, pozitronlar, 

-
kvantlar, rentgen nurlari hosil bo‘ladi. Engil yadrolarni sintez reaksiyasi energetik 
jihatdan og‘irlarini parchalashdan ko‘ra samaraliroqdir. 
Yadrolarning birlashuvi yadroviy o‘zaro tortishuv kuchlari ta’sirida yuz beradi. 
Shuning uchun ular yadroviy kuchlar ta’sir etadigan masofagacha, ya’ni 10
-14
m dan 
kam masofagacha bir biriga yaqinlashuvi lozim. Bunday yaqinlashuvga musbat 
zaryadlangan yadrolarning Kulon kashf etgan bir birini itarishishi to‘sqinlik qiladi. 
Uni engib o‘tishi uchun yadrolar kulonli itarishish kuchlarini potensial energisidan 
ziyod bo‘lgan energiyaga ega bo‘lishlari kerak. Shuning uchun engil yadrolarning 
birikish reaksiyalari yuz millionlab gradusga teng bo‘lgan xaroratlarda kechishi 

---

34 
mumkin. Shuning uchun ularni termoyadroviy (lotincha therme – issiqlik degan 
so‘zdan) reaksiyalar deb ataladi. 
1.7 - rasm. Termoyadroviy sintez 
Termoyadroviy sintez – barcha yulduzlar, shu jumladan Quyoshning xam 
energisining manbaidir. Yulduzlarning termoyadroviy energiyasini bo‘shalib chiqishi 
asosan ularning tarkibidagi vodorodning geliyga aylanishi oqibatida sodir bo‘ladi: 
n
Не
Н
Н
1
0
4
2
3
1
2
1
+
→
+
(1.7-rasm). Ushbu reaksiyadagi massa defekti xisobiga quyosh 
massasi xar bir sekundda 4 mln tonnaga kamayib boradi.
Termoyadroviy sintez uchun zarur bo‘lgan katta kinetik energiyani vodorod 
yadrolari yulduz markaziga kuchli gravitatsion tortishish hisobiga oladi. 
Termoyadroviy reaksiyalar shuningdek, vodorod bombasini potrlashining 
asosini xam tashkil etadi.