I – mavzu. Sоtsiоlоgiya fаn sifatida rеjа

Fundamental sotsiologiyaning maqsadi — bu sotsial olamning to‘liq tasvirini yaratashdir va bu sotsial olamning taraqqiyot manbai va shakllarini aniqlashdir. Ilk bor fundamental nazariyalar tabiiy fanlar taraqqiyotiga tayangan, ayniqsa biologiya va fizikaga. Sotsiologiya fanining asoschilari huddi shu fanlarning eksperimental va empirik negizga o‘hshagan negiz asosida yangi sotsial fanni yaratishmokchi bo‘ldilar. XIX asrning ikkinchi yarmidagi yo‘nalishlar —pozitivizm, naturalizm va psixologizm sotsial hayotning doimiy harakatlanuvchi mexanizmini kashf etish, sotsiologiyada empirik metodni yaratish uchun o‘z kuch-g‘ayratlarini birlashtiradilar.
Buning natijasida ular tabiiy fanlarning tushunchalarini, umumilmiy metod va yunalishlarini qullaydilar. Ammo XX asrning boshlarida sotsiologiya tabiiy fanlar tizimidan ajralib chiqa boshlaydi.
Sotsial voqelikning pozitivistik ruhidagi kurinishi urniga struktur-funktsional, empirik kurinishlari xuddi. Bu yunalishlar sotsiologiyaning uz asosini, mustaqilligini izlashga katta ta'sir kursatdi. Ammo empirizm nafaqat fundamental nazariya ahamiyatini, balki nazariyani o‘zini ham butkul inkor qila boshladi. Buning natijasida esa sotsiologiya o‘zining yahlitligini yo‘qota boshlab, ijtimoiy hayotning har hil yunalishlarini alohida-alohida tahlil qiladigan fanga aylana boshladi. Lekin XX asrning ikkinchi yarmidan boshlab sotsiologiya uzining umumnazariy muammolariga qaytishni boshladi, shuningdek metodologik tadqiqotlarning ahamiyati ko`p osha boshladi. Bu jarayonlar esa sotsiologlarni filosofiyaga qayta murojaat qilishga majbur qildi. Buning natijasida esa ekzestentsial, fenomenologik yunalishlar paydo buldilar. Ular esa sotsiologiyaning asosini, yangi metanazariyasini yaratishga harakat qila boshladilar hozirda bu tendentsiya kuchayyapti. Sh. Shtompkaning fikricha sotsiologlar yana eski bo‘lmagan topishmoqni: Jamiyat nima uzi ? - topish bilan ovoralar.
80-yillarning «Katta nazariyasi»ning yangi to‘lqinlarining effekti sifatida falsafa va sotsiologiyaning yangi munosabatlar deb tushunish mumkin. Nafaqat sotsiologiya falsafaning ta'siri ostidadir, balki falsafaning uzi ham sotsiologiyaning aktiv ta'siri doirasidir.
Fundamental sotsiologiya rivojining ikkinchi muhim tushunchasi bu sotsial jarayonlarning markaziy omili sifatida sub'ektga murojaat qilish bilan belgilanadi.