Házirgi qaraqalpaq ádebiyatı hám ádebiy process 1-tema: Kirisiw, házirgi qaraqalpaq ádebiyatı pániniń maqseti hám wazıypaları

miynet 
adamların
táriplegen «Ámiwdiń náwpir paxtası», «Mexanizator», «Kárwan kiyatır», «Kegeyli 
paxtakeshlerine», «Salıkeshlerdi qutlıqlaw» qosıqları mapazlaq, máwsimlik mazmundaǵı iye 
bolıp, óz dáwirindegi ádebiy process ushın áhmiyetli bolıp esaplanadı.
K.Sultanov poeziyasın gúzeter bolsaq, onıń balalarǵa arnalǵan hám satiralıq qosıqlarınıń 
kórkemlik qunı joqarı ekenligin baqlaymız.
Genjetayım kim bolar, 
Jayma shuwaq kún bolar, 
Kún bolǵanda kim bolar, 
Xalqına baxıt nur bolar. 
Shıraǵım erketay bolar, 
Qarańǵı túnde ay bolar, 
Ay bolǵanda kim bolar, 
Yuriy Gagarin bolar.
(«Besik jırı») 
Qosıqtıń birinshi bántinde bóbektiń adamgershiligi, jaqsı sıpatlarǵa iye minez qulıq (jayma 
shuwaq kún bolar), xalqına kerekli insan bolıwı kerekligi (xalqına baxıt nur bolar), keyingi 
bántte onıń belgili máqsette gózlep dúnyaǵa belgili insanlarǵa uqsawı tuwralı ullı oy-tileklerdi, 
jaqsı niyetlerdi qısqa jeńil qatarlarǵa jayǵastırıp bere alǵan.
Ádebiyatshı ilimpazlar tiykarınan K.Sultanovtıń prozalıq shıǵarmaları boyınsha pikir 
júritip, jámiyetshilikke onı prozaik sıpatında tanıtıp kelgen. Onıń poeziyalıq shıǵarmaları 
itibardan shette qalıp kelmekte.
3.
 
K.Sultanovtıń kishi epikalıq shıǵarmaları 
K.Sultanov qaraqalpaq ádebiyatınıń proza tarawında jemisli qálem terbetti. Hár qıylı 
qatlamlardan ibarat xalıq turmısın hár tárepleme tereń úyreniwdiń nátiyjesinde ol bir qansha 
sátli ocherkler jazdı. Onıń ocherklerinde qaharmanlar bárqulla hárekette kóriner edi. K.Sultanov 
portret hám peyzaj dóretiwdiń sheberi edi. Jazıwshı óz oqıwshılarına «Meniń doslarım» (1956), 
«Meniń awıllaslarım» (1960), «Aǵalardıń áńgimesi» (1968), «Ótken kúnler» (1975) ocherk, 
gúrriń, povestler tomların, «Aqdárya» (1962), «Ájiniyaz» (1967) romanların usındı.
Jazıwshınıń eń tiykarǵı xızmetleriniń biri jurnalistlik xızmeti bolıp esaplanadı. Ol jurnalist 
sıpatında xalqımızdıń arasınan shıqqan miynet adamları, isi elge órnek insanlar tuwralı óziniń 
kóp sanlı ocherk hám publicistikalıq maqalalarında jazdı. Jazıwshınıń publicistikası da óziniń 
kórkemligi menen ózgeshelener, olarda jazıwshılıq sheberlik sózsiz bayqalar edi. 
Avtordıń «Baxıtqa miynet jetkeredi», «Jarısqan jaslar», «Miynet quwanıshı» ocherkleri 
M.Nurmuxamedov tárepinen qurǵaq bayanlawdıń basımlıǵı, kórkemliktiń tómenligi atap ótiledi. 
Proza izertlewshisi jazıwshınıń «Araldıń jigiti», «Meniń awıllasım», «Balıqshı soldat», 
«Balıqshınıń balası» ocherklerin qaharman xarakteriniń jetilisiw jolların isenimli kórsetiwi 
jaǵınan unamlı bahalaydı. Onıń kópshilik ocherk, gúrrińlerinde tiykarınan balıqshılar turmısı sóz 
etiledi. «Soldat balıqshı» ocherkinde Ullı watandarlıq urıs maydanınan eline kelgen Usnatdin 
Kárimovtıń balıq awlawdaǵı erlik miyneti sóz etiledi. Ol sklad baslıǵı, esapshı bolıp islew 
haqqındaǵı kolxoz baslıǵınıń usınısına kelispey, teńizge balıq awǵa shıǵadı. Sonday-aq, ol 

---

59 
miynet ónimliligin arttırıw ushın óz tájiriiybelerin, usınısların (jaslardı iske tartıw, motorlı qayıq 
penen awlaw) ortaǵa qoyadı.
K.Sultanovtıń «Arıwxan», «Tolqınlı teńizde», «Biziń awılda», «Paxtakeshtiń balası» 
gúrrińleri bar. «Paxtakeshtiń balası» gúrrińi Moskvada rus tilinde jariyalanǵan «Ózbek gúrrińleri 
toplamına kiritildi. «Tolqınlı teńizde» gúrrińindegi waqıyalar ózegi balıqshı jigit Bekbosın 
menen balıqshı qız Periyzanıń muhabbat sezimlerine qurılǵan. Gúrrińde ocherkke tán 
bayanlawshılıq basım. Konflikttiń joqlıǵı shıǵarmanı kútá bosastırıp jibergen. Periyzanıń ógey 
ákesi Orazbay sawda tarawında islep moynına pul túsip qaladı. Onı jawıp jiberiw ushın rayPO 
baslıǵı balasına Periyzanı bermekshi boladı. Periyza óziniń jaǵdayın kolxoz predsedateline 
aytadı, raykom byurosında bul másele qaralıp Periyza erkinlikke shıǵadı. Bul konflikt 
shıǵarmada Periyzanıń tilinen aytıladı, qaharmanlar qatnasında hárekette kórinbeydi.
5.