Hzamatjon RfiHlmqu kompyuter imvistikasi asoslar I иЛК: 519. 711 32. 973 R33

Informatsion qidiruv tillari - lQTda qidiruvni ta'minlash uchun yaratilgan maxsus tillar. Informatsion qidiruv tillari bu formal til bo'lib, u lQTda saqlangan hujjatlarning mazmunini tavsiflash va so'rov uchun mo'ljallangan. Informatsion qidiruv tilida hujjatlarga ishlov berish protsedurasi indekslash deb ataladi. Indeks- lash natijasida har bir hujjatga IQTdagi ta'rif shakli yoziladi. Mazkur ko'p bos- qichli jarayonda deskriptorli information qidiruv tillari ishlatiladi. Hujjat mavzusi deskriptorlarning birlashuvi bilan yoziladi. Deskriptorlar sifatida so'zlar, termin­lar, muayyan sohadagi boshlang'ich tushuncha va kategoriyalardan foydalaniladi. Deskriptorlarni kalit so'zlar deb nomlash ham mumkin. Deskriptorli til bilan ishlaydigan tizimlardan biri M.Taube tomonidan yaratilgan UNITERM tizimidir. Bu tizimda deskriptorlar sifatida hujjatning kalit so'zlari - unitermlar ishlatiladi. Demak, muayyan sohaning terminologiyasi, ya'ni deskriptorlar qidiruv tizimi va tezauruslarning asosini tashkil etadi

.Informatsion qidiruv tezauruslari (lotincha «thesaurus» - «xazina» degan ma'noni anglatadi) - matnning asosiy mazmun-mundarijasini aks ettiradigan kalit so'zlar, terminlar, tayanch tushunchalar bazasi asosida kompyuterda tuzil- gan lug'at. Tezauruslar ensiklopedik va izohli lug'atlardan farqli ravishda til birliklarining matnda qo'llanish chastotasi va matnning predmet mundarijasini aks ettirish darajasiga qarab tuziladi. Bunda terminning mazmuniy tavsifi orqali bazadagi ma'lumotlar qidirilishiga mo'ljallangan bo'ladi. Terminlar tezaurusga qat'iy semantik prinsiplar asosida kiritiladi, bunda ularning gipo-gepevonimik (tur-jins), holo-meronik <hiitun-bo'lak), iyerarxik <pog'onali) munosabatlari hamda assotsiativ mazmuniy bog'lamshlari e'tibcrga eli.v.slv lozim. Shu o'rinda ta'kidlash zarurl keyingi paytlarda qiJi.uv p imlari bazasidagi tezauruslar giperhavolalar bilan ham ta'rmnlanmoqda, bu esa userga birmuncha qulayliklar yaratadi. Ya'ni qidirilayotgan terminlarga aloqador bo'lgan boshqa yaqin tushunchalar bilan bog'liq ma'lumotlarni ham oson topish imkonini beradi.