Huzuridagi ilmiy darajalar beruvchi

 

7. 

Lingvistik ekspertiza jarayonida noadabiy lugʻaviy va sintaktik shakllarning xato 

turiga muvofiq xususiyat katalogini tashkil etish qoʻshimchalarning hududiy tipik 

xarakterini  aniqlashga  xizmat  qiladi.  Ushbu  xususiyat  katalogi  asosida 

gumonlanuvchiga  tegishli  boʻlgan  yozishmalar  asosida  dalil  korpusini  yaratish 

mumkin.

 

8. Noadabiy grammatik shakllarning xususiyat katalogi asosidagi lingvistik tahlil 2 

usulda amalga oshishi mumkin: 

a)  gumonlanuvchining  shaxsiy  yozishmalari  asosidagi  noadabiy  grammatik 

shakllarning xususiyat katalogini tashkil etish; 

b)  dalil  sifatida  olingan  shaxsiy  yozishmalarda  hududiy  xoslangan  noadabiy 

grammatik unsurlarning xususiyat katalogini tashkil etish. Shu ikki usul asosidagi

 

xususiyat kataloglari kodlashtirilib, prototipi hosil qilinib jinoyatga doir toʻplangan 

shaxsiy  yozishmalar  asosida  dalil  korpusi  yaratish  mumkin.  Gumonlanuvchining 

yozishmalari asosida xususiy dalil korpusi yaratiladi va u hududiy dalil korpusi bilan 

qiyosan tahlil qilinadi. Bu lingvistik ekspertizaning aniqligi, shaffofligini ta’minlab 

beradi. 

9. Oʻzbek tilidagi shaxsiy yozishmalarda noadabiy grammatik shakllarni aniqlashda 

4  ta  viloyat  shevasiga  oid  matnlar  misol  tariqasida  olindi.  Shaxsiy  yozishmalar 

---

24 

 

tahliliga koʻra, nisbatan, Toshkent va uning atrofidagi sheva vakillarining nutqida 

noadabiy  grammatik  shakllar  faol  qoʻllaniladi.  Xorazm  va  uning  atrofida  esa 

noadabiy  grammatik  shakllar,  nisbatan,  kam  qoʻllaniladi.  Shaxsiy  yozishmalarda 

noadabiy grammatik shakllarni aniqlashda sifat va miqdoriy usuldan foydalanildi. 

 

10.  Oʻzbek  tilidagi  shaxsiy  yozishmalarda  noadabiy  fonetik  hodisalarni  miqdoriy 

jihatdan tahlil qilish oʻrinlidir. Chunki fonetik hodisalar hududiy jihatdan oʻziga xos 

hisoblanadi.  Shuning  uchun  ham,  gumonlanuvchining  dalil  sifatida  olingan 

yozishmalari  asosida  fonetik  xususiyatlar  koeffitsiyentlarda  aniqlash  maqsadga 

muvofiq boʻladi. 

11.  Oʻzbek  tilidagi  shaxsiy  yozishmalarning  tahlilida  ham  dialektologiya,  ham 

lingvistik ekspertologiya sohalarining tahlil usullaridan muvofiq tarzda foydalanish 

samarali  natija  beradi.  Dialektologik  tahlil  muammoli  matn  muallifining  hududiy 

mansubligini  aniqlashda  yordam  bersa,  lingvistik  ekspertiza  jarayoni  esa  matn 

muallifining ijtimoiy mansublik darajasi, ilmiy salohiyati, nutqiy vaziyatdagi ruhiy 

holati kabilarni aniqlashda yordam beradi.   

12.  Oʻzbek  tilidagi  shaxsiy  yozishmalarning  lingvistik  tahlilida  noadabiy  leksik, 

grammatik,  fonetik  unsurlarning  indeksini  tashkil  etish  lingvistik  ekspertizaning 

aniq va shaffof oʻtkazilishini ta’minlaydi.