Huzuridagi davlat va jamiyat qurilishi akademiyasi

Mavzuga doir materiallar 

 

Hukumat tomonidan ayrim toifadagi fuqarolar va oilalar uchun belgilangan ayrim 

imtiyoz, kafolat va qo„shimchalarning ro„yxati: 

* oilalarga bola 2 yoshga yetgunga qadar 1,5 minimal ish haqi miqdorida yordam 

puli  to„lash.  Ushbu  to„lovlar  hajmi  uzluksiz  oshmoqda,  1998-yilda  521  ming  nafar 

ayolga 10,4 mlrd. so„m miqdorida nafaqa to„landi; 

* homiladorlik va farzand ko„rish davrida ayollarga ish joyidan 125 kalendar kuni 

uchun o„rtacha ish haqi miqdorida yordam puli berish; 

* bolalikdan nogiron bo„lib qolganlarga beriladigan yordam puli; 

* kommunal xizmat ko„rsatish va kvartiradan foydalanilganligi uchun imtiyozli 50 

% miqdorida haq to„lash (nogironlar oilasi uchun); 

*  qishloq  joylarida  yashayotganlarni  kommunal  xizmat  ko„rsatish  va  kvartira 

haqlaridan  to„la  ozod  etish  va  shaharlarda  istiqomat  qiluvchilarga  (maktab 

o„qituvchilari,  bog„cha  tarbiyachilari  va  o„qituvchilar,  ilmiy  xodimlar,  oliy  va  o„rta 

maxsus o„quv yurtlari o„qituvchilari) 50 % miqdorida imtiyoz berish; 

*  kommunal  xizmat  ko„rsatish  va  kvartira  haqi  to„lashdan  to„liq  ozod  etish  (1-

darajali  «Sog„lom  avlod  uchun»  ordeni  bilan  mukofotlanganlar  oilasi,  yolg„iz 

pensionerlar); 

*  elektr  energiyasidan  foydalanganligi  uchun  50  %  chegirma  berish  (oyiga  110 

kv.s.) (nogironlar oilasi); 

*  yer  solig„i  to„lashdan  ozod  etish  (16  yoshgacha  bo„lgan 5  va  undan  ortiq  ko„p 

bolali oilalar, nogironlar oilalari); 

* olinayotgan barcha daromadlardan soliqqa tortilmaydigan minimal daromadning 

4 karrasi miqdorida (16 yoshgacha bo„lgan 2 va undan ortiq farzandli yolg„iz onalar); 

16  yoshgacha  bo„lgan  2  va  undan  ortiq  farzandi  bo„lgan  yolg„iz  ota,  bevalar  va 

---

 

223 

boquvchisini yo„qotganligi uchun nafaqa olayotganlar barcha daromadlarining 30 % 

dan; yoshligidan nogiron bo„lib qolgan bolalarni tarbiya qilayotgan ota yoki onadan 

birortasi daromad solig„ining 30 % ni to„lashdan ozod etiladi. 

 

* * * 

Serfarzand va kam ta‟minlangan oilalarni ijtimoiy himoyalash tizimi o„ziga xosligi 

bilan ajralib turadi. 

Kam  ta‟minlangan  oilalarga  va  ko„p  bolali  muhtoj  oilalarga  moddiy  yordam 

to„lovlarini  moliyalashtirishning  asosiy  manbasi  Respublika  va  mahalliy  budjet 

vositalaridir. Kam ta‟minlangan oilalarga 1998-yilda to„langan nafaqalarning umumiy 

miqdori  3  mlrd.  so„mni  tashkil  qildi,  16  yoshgacha  bo„lgan  farzandli  oilalarga 

to„langan nafaqalar – 15,6 mlrd. so„mni tashkil qildi. 

1998-yilda 36 % bolali oilalar nafaqa olishdi. O„rtacha nafaqa miqdori bitta oilaga 

deyarli  1483  so„mga  to„g„ri  keladi  yoki  (1996-yilga  nisbatan)  besh  barobar  o„sdi. 

1998-yilda  mahalliy  o„z-o„zini  boshqarish  organlari  orqali  Respublikadagi  700  ming 

yoki  umumiy  oilalarning  11,8  foiziga  kam  ta‟minlangani  uchun  moddiy  yordam 

ko„rsatildi.  Ko„rsatilgan  moddiy  yordam  miqdori  har  oilaga  hisoblaganda  har  oyda 

1730 so„mdan ortiqni tashkil etadi. 

O„zbekistonda aholining ijtimoiy muhofazasi haqida gap ketganda keyingi yillarda 

bu  borada  amalga  oshirilgan  ishlar  diqqatga  sazovordir.  Jumladan,  mamlakatimizda 

aholining  ehtiyojmand  qismini,  shu  jumladan  yolg„iz  keksalar,  pensionerlar  va 

nogironlarni  ijtimoiy-muhofaza  qilishni  yanada  kuchaytirishga  alohida  e‟tibor 

qaratilmoqda.  O„zbekiston  Respublikasi  Prezidenti  Islom  Karimovning  2006-yil  7-

sentabrdagi  «2007–2010-yillarda  yolg„iz  keksalar,  pensioner  va  nogironlarni  aniq 

ijtimoiy  muhofaza  qilish  va  ularga  ijtimoiy  xizmat  ko„rsatishni  yanada  kuchaytirish 

chora-tadbirlari dasturi to„g„risida»gi qarori buning yana bir yorqin dalilidir. 

 

---

 

224 

 

 

 

---

 

225 

Bugungi kunda yurtimizda istiqomat qilayotgan faxriylar orasida 22 ming nafardan 

ziyod  kishi  urush  qatnashchisi  va  nogironi,  256  ming  nafardan  ortiq  front  ortida 

mehnat qilgan nuroniy, 30 ming nafardan ziyod yolg„iz nogiron pensioner bor.  

Xususan, 2005-yil – Sihat-salomatlik yilida 1,9 ming nafar yolg„iz nuroniyning uy-

joyi  ta‟mirdan  chiqarildi,  kam  ta‟minlangan  oilalar  va  keksa  fuqarolarga  5  milliard 

so„mlik moddiy yordam ko„rsatildi. Yakka-yolg„iz keksalar, pensioner va nogironlar, 

shuningdek, ko„p bolali oilalarga ko„rsatilgan ijtimoiy yordam hajmi shu kungacha 47 

milliard so„mdan oshdi. 

«Nuroniy» jamg„armasi hisobidan 2005-yilda aholining ijtimoiy himoyaga muhtoj 

qatlamlariga  104  million  so„m  sarflangan  bo„lsa,  birgina  2006-yil  davomida  ushbu 

xayrli  maqsadlarga  yo„naltirilgan  mablag„  miqdori  112  million  so„mni  tashkil  etdi. 

Faxriylarning  davolash  maskanlariga, «Sahovat»  va  «Muruvvat»  uylariga  16  million 

so„mlik dori-darmon vositalari yetkazib berildi. 

O„zbekiston  Respublikasi  Mehnat  va  aholini  ijtimoiy  muhofaza  qilish  hamda 

Sog„liqni  saqlash  vazirliklarining  hududiy  bo„limlari  bilan  hamkorlikda  nuroniylar 

to„liq dispanser ko„rigidan o„tkazildi. 

Toshkent shahrida faxriylarimizga barcha qulayliklarga ega 150 o„rinli «Nuroniy» 

shifoxonasi 

beminnat 

xizmat 

qilmoqda. 

Viloyat 

shifoxonalari 

qoshidagi 

kasalxonalarda  jamg„armaning  viloyat  bo„limlari  hamda  mahalliy  hokimliklarning 

amaliy  yordami  tufayli  tashkil  etilgan  yolg„iz  keksalar  va  nogironlarni  bepul 

davolovchi «Nuroniylar xonalari» faoliyat ko„rsatmoqda. 

Sakkiz  ming  nafar  yolg„iz  pensioner  va  nogiron  yashab  turgan  o„ttizdan  ziyod 

«Sahovat» va «Muruvvat» uylarining moddiy-texnika bazasi yaxshilandi. 

Bu  boradagi  tadbirlarning  tegishli  vazirlik  va  idoralar,  hokimlik  va  muassasalar 

bilan hamkorlikda tashkil qilinishi o„zining ijobiy samarasini beryapti. 

Dasturda nazarda tutilgan yolg„iz nogironlar va keksa fuqarolarga ijtimoiy xizmat 

ko„rsatish  tizimini  yanada  takomillashtirish,  yolg„iz  keksalar,  pensioner  va 

nogironlarni davolash-profilaktika xizmati bilan qamrab olishni kengaytirish bo„yicha 

keng ko„lamli ishlar olib borilmoqda. Shuningdek, ularga gerontologiya va geriatriya 

sohasida ko„rsatilayotgan yordam sifati hamda uy-joy maishiy sharoitini yaxshilashga 

ko„maklashish,  «Sahovat»  va  «Muruvvat»  uylarining  moddiy-texnika  bazasini 

mustahkamlash  hamda  ijtimoiy  xizmat  ko„rsatishning  yangi  shakllari,  usul  va 

texnologiyalarini  keng  tatbiq  etish  yuzasidan  ham  tegishli  davlat  va  jamoat 

tashkilotlari bilan o„zaro hamkorlik qilish chora-tadbirlar rejasi ishlab chiqildi. 

Bu  borada  yana  shuni  aytish  kerakki,  davlatimizning  iqtisodiy  salohiyati  osha 

borgan sari uning xalqparvarlik siyosati yanada kuchayib bordi. 1995-yil 20-dekabrda 

qabul  qilgan  «Aholining  omonatlardagi  va  davlat  sug„urtasi  bo„yicha  pul 

mablag„larini  indeksatsiya  qilish  to„g„risida»gi  Farmoni  ana  shunday  insonparvar 

siyosatning  yorqin  dalili  bo„ldi.  Farmonga  binoan  1992-yilning  yanvariga  qadar 

jamg„arma bankiga pul qo„ygan millionlab fuqarolarning mablag„lari qaytarib berildi. 

Farmon  asosida  Vazirlar  Mahkamasi  maxsus  qaror  qabul  qildi.  Mazkur  Farmon  va 

---

 

226 

qaror  vatanimizda  yashayotgan  bironta  keksa-yu  yoshni  befarq  qoldirmadi.  

5 milliondan ortiq omonatchilar, o„z pullarini qaytarib oladigan bo„ldi. 

Shuni  alohida  aytish  kerakki,  Mustaqillikning  birinchi  kunidan  boshlab, 

hukumatimiz  ijtimoiy  hayotni  yaxshilashga  qaratilgan  har  bir  chora-tadbirni  o„z 

vaqtida amalga oshirib, xalq oldida bergan va‟dasini qat‟iy ravishda bajarib keldi.  

Indeksatsiyalangan  pul  mablag„larining  1996-yil  1-iyuldan  fuqarolarga  qaytarila 

boshlagani ham ushbu insonparvar siyosatning yorqin namunasidir. 

1994-yilga  kelib  aholining  real  pul  daromadi  mamlakat  bo„yicha  1989-yilga 

nisbatan qariyb 2 barobar pasayib ketdi. 

1997–99-yillarda  davlatning  daromad  siyosati  mamlakat  umumiy  iqtisodiy 

rivojlanishi  darajasini  hisobga  olgan  holda  aholi  daromadini  ko„paytirish,  inflatsiya 

darajasini 

tushirish, 

qishloq 

xo„jaligidagi 

islohotlarni 

chuqurlashtirish, 

tadbirkorlikning barcha turlarini, o„rta va kichik biznesni rivojlantirishga qaratilgan. 

Ijtimoiy  himoya  siyosati  izchil  va  tadrijiy  rivojlanish  orqali  keyingi  yillarda  ham 

diqqatga loyiq ko„rsatkichlarga erishildi. Buni quyidagi jadvalda ko„rish mumkin.