Husniddin Baxriddinovich Ro’ziyev

ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYA 
XX asrning 90-yillari birinchi yarmida korpus tilshunosligi til to'g'risidagi 
fanning alohida qismi sifatida shakllandi. Shu bilan birga, u kompyuter tilshunosligi 

---

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES 
VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021 
ISSN: 2181-1385 
Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 
Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89 
DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-515-522 
Academic Research, Uzbekistan 516 www.ares.uz 
bilan yaqindan hamkorlik qiladi,uning yutuqlaridan foydalanadi va, o'z navbatida, uni 
boyitadi.1950 –yillarning oxiridan boshlab korpus tilshunosligi bo'yicha muhim 
ishlar olib borildi, shu jumladan 1959 yilda asos solingan Randolf Kuirkning ingliz 
tilidan foydalanish tadqiqotlari bo'limi va 1964 yilda nashr etilgan Frensis va 
Kucheraning Brown korpusi kabi muhim ishlarni ko’rishimiz mumkin. 
Korpus tilshunosligi – hisoblash tilshunosligining bir qismi bo'lib, u kompyuter 
texnologiyalaridan foydalangan holda lingvistik korpuslarni (matn korpuslari) qurish 
va ishlatishning umumiy tamoyillarini ishlab chiqadi. Matnlarning lingvistik yoki til 
korpusi deganda, muayyan til muammolarini hal qilish uchun mo'ljallangan, 
mashinada o'qiladigan, birlashtirilgan, tuzilgan, belgilangan, filologik jihatdan 
mukammal lingvistik ma'lumotlar to'plami tushuniladi. 
Korpus turlariga ixtisoslashgan, ma'lumotli, ko'p tili, parallel, o’rganish, qiyosiy, 
diaxronik va monitor kiradi. Parallellik mezoniga ko'ra korpuslar bir tili, ikki tili va 
ko'p tiliga bo'linadi. Bir tili korpuslarda dialektlar va til variantlariga qarama -qarshi. 
Masalan, ingliz tili ona tili va ingliz tili chet tili kabi yangi texnologiyalar paydo 
bo'lgunga qadar ilmiy qiziqish doirasidan tashqarida qoldi, bu esa qarama-qarshi 
tildagi nutq asarlarini ancha ko'p jalb qilishga imkon berdi. Ikki tili va ko'p tili 
korpuslar bir xil tematik sohadagi mustaqil ravishda ikki yoki undan ortiq tillarda 
yozilgan matnlarni birlashtiradi (masalan, turli mamlakatlarda va turli tillarda 
o'tkazilgan ma'lum bir ilmiy muammo bo'yicha konferentsiyalar materiallari 
to'plami). Bunday korpuslar terminologiyaga yordam beradi va ko'pincha tarjimonlar 
tomonidan ishlatiladi. Ikki tili yoki ko'p tili korpusning yana bir varianti-har qanday 
manba tilida yozilgan asl matnlar va bu manba matnlarning bir yoki bir nechta 
boshqa tillarga tarjimasi kiradi. Bunday korpus qiyosiy tadqiqotlar, tarjima nazariyasi 
bo'yicha tadqiqotlar va inson va kompyuter tarjimasini o'rgatish uchun bebaho 
material bo’lib xizmat qiladi. 
Parallel matn korpusi - lingvistik manbalarning nisbatan yangi turi. Birinchi 
Parallel korpus matn (PKM)lar - Shveytsariyada nemis, frantsuz va italyan tillarida 
to'plangan qor ko'chkisi to'g'risidagi hisobotlar, Kanada ommaviy axborot 
vositalarida ingliz va frantsuz tillaridagi ob-havo ma'lumoti - juda qattiq sintaksisga 
ega bo'lgan maxsus pastki tillarga qaratilgan va, qoida tariqasida, yakuniy maqsad 
mashina tarjima tizimi yaratish edi. Bu turdagi birinchi manbalar 1980 -yillarning 
oxiri - 1990 -yillarning boshlarida paydo bo'lgan. So'nggi o'n yil ichida parallel 
matnli korpuslar bilan bog'liq bo'lgan bir qancha loyihalar ishga tushirildi. Keling, 
ulardan bir nechtasini ko’rib chiqaylik. Kanada parlamentidagi ingliz-fransuz parallel 
munozaralar korpusi (Kanada-Hansards ingliz-fransuz parallel corpus). Brayton 

---