Huquqshunoslik

Jismoniy shaxslarning javobgarligi

Jinoyat qonuni, jinoyat subyekti deb, faqat jismoniy shaxs, ya’ni inson tushuniladi. Aqli raso jismoniy shaxs- lar o‘n olti yoshga to‘lgandan keyin jinoiy jazoga tortila- di. O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat Kodeksining 17- moddasiga binoan jismoniy shaxslarning jinoiy jazoga tortishdagi yoshi to‘rt xilga bo‘linadi: 13, 14, 16, 18.

Jinoiy javobgarlikning boshlanishdagi umumiy yosh chegarasi 16 yosh deb belgilanadi. Bitta jinoyat, javob- garlikni og‘irlashtiradigan holatlarda qasddan odam o‘ldirish uchun 13 yoshdan jinoiy jazo qo‘llaniladi.

Jinoyat sodir etgunga qadar o‘n to‘rt yoshga to‘lgan shaxslar quyidagi jinoyatlar uchun jazoga tortiladilar:

1. 
   qasddan odam o‘ldirish (JK, 97-moddaning 1-qis- mi);
   
2. 
   kuchli ruhiy hayajonlanish holatida qasddan odam o‘ldirish (JK, 98- modda);
   
3. 
   qasddan tanaga og‘ir shikast yetkazish (JK, 104- modda);
   
4. 
   qasddan tanaga o‘rtacha og‘ir shikast yetkazish (JK, 105-modda);
   
5. 
   kuchli ruhiy hayajonlanish holatida qasddan tanaga og‘ir yoki o‘rtacha og‘ir shikast yetkazish (JK, 106-modda);
   
6. 
   nomusga tegish (JK, 118-modda);
   
7. 
   jinsiy ehtiyojni zo‘rlik ishlatib g‘ayritabiiy usulda qondirish (JK, 119-modda);
   
8. 
   odam o‘g‘irlash (JK, 137-modda);
   
9. 
   bosqinchilik (JK, 164-modda);
   
10. 
    tovlamachilik (JK, 165-modda);
    

¹²⁸ Huquqshunoslik

11. 
    talonchilik (JK, 166-modda);
    
12. 
    o‘g‘rilik (JK, 169-modda);
    
13. 
    mulkni qasddan nobud qilish yoki unga zarar yetkazish aybni og‘irlashtiruvchi holatlarda sodir etilgan bo‘lsa (JK, 173-moddaning 2- va 3-qismlari);
    
14. 
    ozodlikdan mahrum qilish jazosini ijro etish muassasalarining ishini izdan chiqaruvchi harakatlar (JK, 220-modda);
    
15. 
    ozodlikdan mahrum qilish joylaridan qochish (JK, 220-modda);
    
16. 
    o‘qotar qurol, o‘q-dorilar, portlovchi moddalar yoki portlatish qurilmalarini qonunga xilof ravishda egallash (JK, 247-modda);
    
17. 
    radioaktiv materiallarni qonunga xilof ravishda egallash (JK, 252-modda);
    
18. 
    temiryo‘l, dengiz, daryo, havo transporti vositasi yoki aloqa yo‘llarini yaroqsiz holatga keltirish (JK, 263- modda);
    
19. 
    transport vositasini olib qochish (JK, 267-modda);
    
20. 
    giyohvandlik yoki psixotrop moddalarni qonunga xilof ravishda egallash (JK, 271-modda);
    
21. 
    aybni og‘irlashtiruvchi holatlarda sodir etilgan be- zorilik (JK, 277- moddaning 2- va 3-qismlari).
    

O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat Kodeksiga binoan quyidagi jinoyatlar uchun jinoyat sodir etilgunga qadar 18 yoshga to‘lganlar jinoiy jazoga tortiladilar:

1. 
   voyaga yetmagan yoki mehnatga layoqatsiz shaxs- larni moddiy ta’minlashdan bo‘yin tovlash;
   
2. 
   ota-onani moddiy ta’minlashdan bo‘yin tovlash (JK, 123-modda);
   
3. 
   voyaga yetmagan shaxsni g‘ayriijtimoiy xatti- harakatlarga jalb qilish (JK, 127-modda);
   
4. 
   fuqarolarning murojaatlari to‘g‘risidagi qonun huj- jatlarini buzish (JK, 144-modda);
   
5. 
   saylov yoki referendum tashkil qilish, ularni o‘tkazish to‘g‘risidagi qonun hujjatlarini buzish (JK, 146-modda);
   

VII b o b. Jinoyat huquqi

129

6. 
   ekologiya xavfsizligiga oid normalar va talablarni buzish (JK, 193-modda);
   
7. 
   atrof tabiiy muhitning ifloslanganligi to‘g‘risidagi ma’lumotlarni qasddan yashirish yoki buzib ko‘rsatish (JK, 194-modda);
   
8. 
   atrof tabiiy muhitning ifloslanish oqibatlarini bar- taraf qilish choralarini ko‘rmaslik (JK, 195-modda);
   
9. 
   hokimiyat yoki mansab vakolatini suiiste’mol qi- lish (JK, 205-modda);
   
10. 
    hokimiyat yoki mansab vakolati doirasidan chet- ga chiqish (JK, 206-modda);
    
11. 
    mansabga sovuqqonlik bilan qarash (JK, 207- modda);
    
12. 
    hokimiyat harakatsizligi (JK, 208-modda);
    
13. 
    mansab soxtakorligi (JK, 209-modda);
    
14. 
    pora olish (JK, 210-modda);
    
15. 
    harbiy yoki muqobil xizmatdan bo‘yin tovlash (JK, 225-modda);
    
16. 
    ma’muriy nazorat qoidalarini buzish (JK, 226- modda);
    
17. 
    aybsiz kishini javobgarlikka tortish (JK, 230- modda);
    
18. 
    adolatsiz hukm, hal qiluv qarori, ajrim yoki qaror chiqarish (JK, 231-modda);
    
19. 
    sud qarorlarini bajarmaslik (JK, 232-modda);
    
20. 
    qonunga xilof ravishda ushlab turish yoki hibsga olish (JK, 234-modda);
    
21. 
    ko‘rsatuv berishga majbur qilish (JK, 235-mod- da);
    
22. 
    shuningdek, yettinchi bo‘limdagi «Harbiy xiz- matni o‘tash tartibiga qarshi jinoyatlar» (JK, 279—302- moddalar) uchun ham javobgarlik belgilangan.
    

Yuqorida aytib o‘tilgan jinoyatlar bo‘yicha faqat aqli raso shaxs jinoyat subyekti bo‘lishi mumkin.

Ijtimoiy xavfli qilmishni sodir etish vaqtida aqli nora- so holatda bo‘lgan, ya’ni surunkali ruhiy kasalligi, ruhiy holati vaqtincha buzilganligi, aqli zaifligi yoki boshqa

5 —Huquqshunoslik

¹³⁰ Huquqshunoslik

tarzdagi ruhiy kasalligi sababli o‘z harakatlarining ahamiyatini anglay olmagan yoki harakatlarini boshqara olmagan shaxs javobgarlikka tortilmaydi.

Mastlik holatida, giyohvand, psixotrop yoki kishining aql-idrokiga ta’sir etuvchi boshqa moddalar ta’siri ostida jinoyat sodir etgan shaxs javobgarlikdan ozod qi- linmaydi. Bunday holat shaxsni aqlan noraso deb topish uchun asos bo‘lmaydi.