Huquqshunoslik

Voyaga yetmaganlarga beriladigan imtiyozlar.

15 yoshdan 18 yoshgacha bo‘lgan voyaga yetmagan shaxslar mehnat munosabatlarida voyaga yetgan katta yoshdagi shaxslar bilan teng huquqlarga ega bo‘ladilar. Mehnat muhofazasi, ish vaqti, ta’tillar vaqti va boshqa ba’zi mehnat sharoitlari sohasida esa imtiyozlardan foy- dalanadilar. 18 yoshga to‘lmagan shaxslar mehnatidan og‘ir ishlarda va mehnat sharoiti zararli yoki xavfli bo‘lgan ishlarda, shuningdek yerosti ishlarida foydala- nish taqiqlanadi. O‘zbekiston Respublikasi Mehnat va

⁹⁶ Huquqshunoslik

aholini ijtimoiy muhofaza qilish vazirligi, O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligi 2009-yil 26- iyunda «O‘n sakkiz yoshdan kichik shaxslarning mehnati qo‘llanishi taqiqlanadigan noqulay mehnat sharoitlari ishlari ro‘yxatini tasdiqlash haqida» Qaror qabul qildi. Bu qarorda o‘n sakkiz yoshgacha ishlayotganlarning mehnati qo‘llanishi taqiqlangan noqulay ishlar ro‘yxati berilgan¹.

18 yoshga to‘lmagan barcha shaxslar avval tibbiy ko‘rikdan o‘tkazilganidan keyingina ishga qabul qilina- dilar va keyinchalik ular 18 yoshga to‘lgunlariga qadar har yili tibbiy ko‘rikdan majburiy tarzda o‘tkazib turi- ladilar. Ularni tungi va ish vaqtidan tashqari ishlarga, shuningdek dam olish kunlari ishlashga jalb qilish ta- qiqlanadi.

18 yoshgacha bo‘lgan ishchi va xizmatchilarga har yilgi ta’til yoz paytida yoki ularning xohishiga qarab yilning istalgan vaqtida beriladi va u bir kalendar oyga teng bo‘ladi. Ular uchun ishlab chiqarish normalari kat- ta yoshdagi xodimlar uchun belgilangan ishlab chiqarish normalariga asoslanib belgilanadi, lekin bu norma 18 yoshga to‘lmagan shaxslar uchun belgilangan qisqartiril- gan ish vaqtiga mutanosib ravishda kamaytirilgan bo‘- ladi.

Umumiy ta’lim maktablarini, o‘rta maxsus kasb-hu- nar ta’limini bitirib chiqqan yoshlarni, shuningdek 15 yoshdan 18 yoshga qadar bo‘lgan boshqa shaxslarni ish- ga va ishlab chiqarishda kasb-hunar ta’limi olishga qabul qilish broni korxonalar va tashkilotlar uchun belgilab qo‘yilishi mumkin.

18 yoshga qadar bo‘lgan xodimlarni ma’muriyat ta- shabbusi bilan ishdan bo‘shatishda, ishdan bo‘shatish- ning umumiy qoidalariga rioya qilishdan tashqari, voyaga yetmaganlar ishlari bilan shug‘ullanuvchi komis-

¹ O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami. 26-son, 2009- yil, 3-avgust, 115—184-betlar.

V b o b. Mehnat huquqi asoslari ⁹⁷

siyaning roziligi bilangina yo‘l qo‘yiladi. Bunda korxo- naning tugatilishi, shtatining qisqartirilishi, egallab tur- gan lavozimiga noloyiqligi, ishni ilgari bajarib kelgan shaxs shu ishga qayta tiklanishi sababli ishdan bo‘sha- tishga alohida hollardagina yo‘l qo‘yiladi va mazkur xo- dim albatta boshqa ishga joylashtiriladi.

16 yoshdan 18 yoshgacha bo‘lgan ishchi va xizmat- chilar uchun kuniga 6 soatdan, 15 yoshdan 16 yoshgac- ha bo‘lgan ishchi va xizmatchilar uchun kuniga 4 so- atdan ortiq bo‘lmagan ish vaqti muddati belgilangan.

15 yoshdan 16 yoshgacha bo‘lgan maktab o‘quvchi- lari kuniga ikki soatdan ortiq, 16 yoshdan 18 yoshgacha bo‘lgan maktab o‘quvchilari esa kuniga 3 soatdan ortiq ishlashlari mumkin emas.

Basharti maktab o‘quvchisi ta’til paytida ishlasa, bu holda uning uchun ham kuniga to‘rt soatdan ortiq bo‘lmagan ish vaqti belgilanadi.

O‘smirlarga ularning iltimosiga ko‘ra to‘liqsiz ish haftasi sharoitida moslashuvchan jadval bo‘yicha ishlash- ga, shuningdek uyda ishlashga ijozat berilishi mumkin, bunda o‘quv mashg‘ulotlari tig‘iz kunlarda ishdan xoli tanaffuslar ham berilishiga yo‘l qo‘yiladi. (Ishni ta’lim bilan birga qo‘shib olib borayotgan shaxslar uchun im- tiyozlar mehnat qonunchiligida qayta ko‘rib chiqilishi kerak.)

O‘qib turib ishlayotgan o‘quvchilarga ta’til paytida ishlangan har oy uchun ikki ish kuni hisobidan beriladi va ishlangan vaqtga mutanosib ravishda haq to‘lanadi.

Ish vaqti qisqartirilgan hollarda 18 yoshga to‘lma- gan xodimlarga ish haqi kunlik ish vaqti to‘liq bo‘lgan tegishli toifadagi xodimlarga beriladigan miq- dorda to‘lanadi. O‘quv yili davomida ham o‘qib, ham ishlayotgan o‘smirga esa ishlagan vaqtiga mutanosib ravishda yoki bajargan ishiga qarab ish haqi beriladi. Ammo bunda korxona, muassasa, tashkilot unga qo‘- shimcha haq belgilashga yoki boshqa xil imtiyozlar va afzalliklar berishga haqlidir.

4—Huquqshunoslik

⁹⁸ Huquqshunoslik

O‘qib turib ishlayotgan o‘smir ishdan bo‘shashi haqi- da uch kun avval ma’muriyatni yozma ravishda ogoh- lantirgandan keyin ishdan bo‘shashi mumkin. Ma’mu- riyat esa ota-onalaridan birining yoki ularning o‘rnini bosuvchi shaxsning yozma ravishdagi arizasiga binoan; basharti ishni davom ettirish ularning sog‘lig‘i uchun xavfli bo‘lsa, mehnat muhofazasi ustidan nazorat olib boruvchi organlarning va voyaga yetmaganlar ishlari bi- lan shug‘ullanuvchi komissiyaning yozma ravishdagi ruxsatnomasi bo‘lgan taqdirdagina o‘quvchini ishdan bo‘shata oladi.