Huquqshunoslik

Dam olish vaqti — bu xodim mehnat vazifalarini ba- jarishdan xoli bo‘lgan va bundan u o‘z ixtiyoriga ko‘ra foydalanishi mumkin bo‘lgan vaqtdir.

Dam olish vaqti quyidagilarga bo‘linadi:

1. 
   Ish kuni (smena) davomidagi tanaffuslar.
   
2. 
   Kundalik dam olish vaqti.
   
3. 
   Dam olish kunlari.
   
4. 
   Bayram kunlari (ishlamaydigan kunlar):
   

1. 
   1-yanvar — Yangi yil;
   
2. 
   8-mart — Xalqaro xotin-qizlar kuni;
   

4. 
   21-mart — Navro‘z bayrami;
   
5. 
   9-may — Xotira va qadrlash kuni;
   
6. 
   1-sentabr — Mustaqillik kuni;
   
7. 
   1-oktabr — O‘qituvchi va murabbiylar kuni;
   
8. 
   8-dekabr — Konstitutsiya kuni;
   
9. 
   Ro‘za hayit (Iyd al-Fitr) diniy bayramining birin- chi kuni;
   
10. 
    Qurbon hayit (Iyd al-Adha) diniy bayramining bi- rinchi kuni.
    

V b o b. Mehnat huquqi asoslari ⁸⁹

5.Ta’tillar:

1. 
   yillik mehnat ta’tili;
   
2. 
   yillik uzaytirilgan asosiy ta’tillar;
   

4. 
   yillik qo‘shimcha ta’tillar;
   
5. 
   ijtimoiy ta’tillar;
   
6. 
   ish haqi saqlanmagan holda beriladigan ta’tillar.
   

Yillik asosiy ta’tilning muddati 15 ish kunidan kam bo‘lmasligi lozim. 18 yoshga to‘lmaganlarga, ishlayotgan II va III guruh nogironlariga uzaytirilgan — 30 kalendar kun ta’til beriladi. Bunday ta’tillar ayrim toifadagi xodimlarga ularning mehnat vazifalarining o‘ziga xos ji- hatlari va xususiyatlarini hisobga olgan holda beriladi. Yillik qo‘shimcha ta’tillar mehnat sharoiti noqulay, og‘ir, alohida tusga ega bo‘lgan ishlarda va mehnat qo- nunlarida, mehnat shartnomasida nazarda tutilgan boshqa hollarda beriladi. Ijtimoiy ta’tillar: homiladorlik va tug‘ish, bolalarni parvarishlash, o‘qish bilan bog‘liq va ijodiylarga bo‘linadi. Ish haqi saqlanmagan holda beriladigan ta’tillar xodim bilan ish beruvchining o‘rtasidagi kelishuvga binoan beriladi.

Mehnatga haq to‘lash va uning miqdori ish beruvchi bilan xodim o‘rtasidagi kelishuvga binoan belgilanadi. Lekin mehnat haqi qonun hujjatlarida belgilangan eng kam miqdordan oz bo‘lishi mumkin emas, uning eng ko‘p miqdori biron-bir tarzda cheklanmagan. Ish vaqti- dan tashqari ishlarda, dam olish kunlari, bayram kun- lardagi ishlar uchun kamida ikki hissa miqdorida haq to‘lanadi. Mehnatga haq to‘lash muddatlari jamoa shart- nomasida belgilanadi va har yarim oyda bir martadan kam bo‘lishi mumkin emas. Odatda ish haqi xodim ish- layotgan joydan to‘lanadi. Xodimning xohishiga binoan mehnat haqi uning omonat kassasidagi hisob varaqasiga yuborilishi mumkin. Mehnat qonunlarida xodimning roziligi bilan, agar roziligi bo‘lmasa, sudning qaroriga binoan mehnat haqidan ushlab qolinishi mumkin.

Mehnat qonunlarida har bir xodimning davlat yoki jamoat vazifalarini bajarayotgan vaqtida uning ish joyi-

⁹⁰ Huquqshunoslik

ni saqlab qolinishi, kafolatli to‘lovlar va kompensatsiya to‘lovlari mavjud ekanligi ko‘rsatilgan. Bunday to‘lov- lar va kafolatlar xodim saylov huquqlarini amalga oshirish vazifalarini bajarish, harbiy burchni bajarish, surishtiruv, tergov organiga, sudga guvoh, jabrlanuvchi, ekspeditsiya va h.k. da ishtirok etishida amalga oshiri- ladi. Undan tashqari, xodimning xizmat safari davrida va ko‘chib yurish bilan bog‘liq ishlardagi xarajatlari ham to‘lanadi.