Huquqiy xulq-atvor tushunchasi va turlari

HUQUQIY XULQ-ATVOR TUSHUNCHASI VA TURLARI

Tayyorladi: Xo’janazarova Munisa
Huquqiy xulq-atvor – bu huquq normalariga mos keladigan, yuridik oqibatlarni keltirib chiqaradigan, ijtimoiy foydali ahamiyatga ega bo‘lgan, huquq sub'ektlarining ongli ravishdagi xulqidir.
Huquq ijtimoiy munosabatlarni tartibga solish vositasi sifatida kishilarning xatti-harakati va xulq-atvoriga ta’sir etadi. Yuridik adabiyotlarda asosiy diqqat-e’tibor kishilar xulq-atvorining huquq-qa zid jihatiga, ya’ni huquqbuzarlikka qaratilib, huquqiy harakatlar xususida kamroq fikr bildiriladi. Jamiyatda kishilarning xulq-atvori turli shakllarda namoyon bo‘lib, uni ifodalanishiga, samaradorligiga, motivlariga, maqsadlari va oqibatlariga qarab turlarga ajratish mumkin.
Ijtimoiy xatti-harakat bo‘lib, yuridik shakldagi qonuniy xatti-harakat ta’sirida huquq amalda bo‘ladi. Huquqiy xatti-harakat doirasi va chegarasi huquqiy normalarining dispozitsiyasi bilan belgilanadi. Aynan u huquqiy tartibotning mohiyati hisoblanadi. Huquqiy ta’sir etish yo‘li bilan jamiyat boshqariladi, uning hayot faoliyati me’yoriy tartibga solinadi, fuqarolarning huquq va majburiyatlari amalga oshiriladi.
HUQUQIY XULQ-ATVOR ELEMENTLARI
Sub'ektlar
(jismoniy va yuridik shaxslar)
Ob'ektlar
(predmet va sub'ekt xulq-atvori)
Ob'ektiv tomoni
(xulq-atvorning harakat va harakatsizlik ko'rinishlari)
Sub'ektiv tomoni
(sub'ektning mas'uliyatlilik darajasi)
– ijtimoiy foydaliligi – ushbu xatti-harakatlar jamiyat, shaxs va davlat uchun foydali bo‘ladi va biror-bir shaxsga zarar keltirmaydi
– ixtiyoriyligi va ongliligi – jamiyat a’zolarining asosiy tarkibi huquqiy harakatlarni jazo choralaridan qo‘rqishdan emas, balki o‘z tashabbuslari bilan ixtiyoriy ravishda, huquqni hurmat qilish asosida amalga oshiradi
– huquq normalariga mos kelishi – shaxslarning xattiharakatlari amaldagi huquq normalariga mos kelishi va o‘rnatilgan talablarga javob berishi, shuningdek, huquq normalari bilan ruxsat etilgan bo‘lishi talab qilinadi. Jamiyatda vujudga keladigan va amalga oshayotgan huquqiy munosabatlarning asosiy qismi o‘z asosiga ko‘ra huquqiy xatti-harakatdan iboratdir.
Huquqiy xulq-atvorning o‘ziga xos belgilari:

Huquqiy xulq-atvorning quyidagi uch ko‘rinishi mavjud

1. Faol huquqiy xulq-atvor
2. Odatiy huquqiy xulq-atvor.
3. Passiv (sust) huquqiy xulq-atvor.
1. Faol huquqiy xulq-atvor
Faol huquqiy xulq atvor – bu shaxsning tashabbuskorlik bilan amalga oshiradigan ma'lum maqsadga qaratilgan qonunga mos faoliyati. Huquqiy faollikni namoyon etish shakllari turli xil bo‘lib, huquq subyektlarining o‘z vazifalariga munosabatlarida, fuqarolik jamiyati institutlarini shakllanishida hamda ularning faoliyatida ishtirok etishlarida, norma ijodkorligi jarayonida qatnashishlarida, davlat tuzilmalari bilan hamkorlik qilishlarida va boshqalarda ko‘rinadi.
2. Odatiy huquqiy xulq-atvor.
Odatdagi huquqiy xulq-atvor – bu kundalik hayotda kishilarning huquq normalariga mos keladigan xulqi bo‘lib, bu xulq doirasida fuqarolar o‘zlarining huquqiy majburiyatlarinigina bajaradi, muayyan ko‘rinishdagi yuridik ahamiyatga ega bo‘lgan harakatlarni amalga oshiradi.
Odatdagi huquqiy xulq-atvor – bu kundalik hayotda kishilarning huquq normalariga mos keladigan xulqi bo‘lib, bu xulq doirasida fuqarolar o‘zlarining huquqiy majburiyatlarinigina bajaradi, muayyan ko‘rinishdagi yuridik ahamiyatga ega bo‘lgan harakatlarni amalga oshiradi.
Sust huquqiy xulq-atvor – huquqiy ta'sir etish tahdidi mavjud bo‘lmaganda fuqarolarning o‘z huquq va erkinliklaridan foydalanmasligida namoyon bo‘ladi. Bunga misol qilib, fuqarolarning saylovlarda ishtirok etmasligini ko‘rsatish mumkin.
3. Passiv (sust) huquqiy xulq-atvor.
Huquqiy xulq o‘zining barcha ko‘rinishlarida shaxsning har tomonlama uyg‘unlashuviga muhim turtki bo‘ladi hamda uning ijodiy va intellektual mahoratini va qobiliyatini o‘sishiga, ma'naviy-huquqiy sifatlari shakllanishiga yordam beradi.
E’tiboringiz
Uchun
Rahmat