|
Muxlisingiz mulla Surx»
Humoyun xurosonlik tojiklardan bo‘lgan mulla Surxni yaxshi bilardi. Onasi Mohim begimga uning qarindoshligi bor edi. Naqd o‘limdan qutqargan sadoqatli mulla Surxga dil-dildan minnatdorchilik sezdi. Lekin endi qayoqqa borsin?!
Shayx Asadullo ta’zim bilan xatni qaytarib oldida, qo‘ynidan chaqmoq, pilta chiqardi. Issiq qumtepa oldida pilta tez yondi. Humoyun yonib kul bo‘layotgan maktub bilan birga roja Mal Devaga bo‘lgan ishonchidan va soya-salqin joylarga yetish umididan ham ajraldi.
— Bizga qilgan yaxshiligingiz xudodan qaytsin, janob Asadullo, endi shu xizmatni oxiriga yetkazing. roja Mal Deva bizga rohbin* qilib yuborgan josuslarni tutishga yordam bering.
— Ammo ular meni ko‘rmasligi kerak.
— Bo‘lmasa nomlarini ayting.
— Biri Jobir. Ikkinchisi rojputlardan. Oti esimda yo‘q.
Shayx Asadullo cho‘k tushib turgan tuyasiga mindi-yu, uni o‘rnidan turg‘azdi:
— Xayr, hazratim, xudo hofiz! — deganicha kelgan tomoniga qaytib ketdi.
Humoyun otini qistab haydab Turdibekka yetib oldi, uni chetga chaqirib, voqeani sekin aytib berdi. Turdibekning rang-quti o‘chdi-yu:
— Mal Deva yuborgan rohbinlarni hoziroq tuttirgaymen! — dedi va oldinga qarab ot choptirib ketdi.
Ayollar va ularni qo‘riqlab yurgan navkarlar orqaroqda edi. Turdibek ikkita rohbinni to‘rtta navkarga tuttirib Humoyunning oldiga olib kelgun-cha Hamida bonu va uning yonidagi otliq ayollar ham yaqinlashib qolishdi. Humoyun otda turib rohbinlarni so‘roq qilayotganda Jobir degani o‘zining josusligi fosh bo‘lganini, o‘limga hukm qilinishi aniqligini sezdi shekilli, ikki qo‘lidan beparvoroq ushlab turgan navkarlarni itarib tashladi-da, ulardan birining qilichini shart sug‘urdi. Ikkinchi josus ham to‘polondan foydalanib, qo‘riqchilardan birining xanjarini qinidan tortib olishga ulgurdi. Buni hech kim kutmagan edi. Esankirab qolgan qo‘riqchilar to hushlarini yig‘ishtirguncha qilich tutgan josus Humoyunga hamla qildi. Ot cho‘chib o‘zini orqaga tashladi, sermalgan qilich egarda o‘ltirgan Humoyunga tegmay, otning boshiga qarsillab urildi. Bu orada Humoyun ham qilichini sug‘urdi, ot gandiraklab ketdi, boshidan qon oqsa ham, to‘rt oyog‘ini to‘rt tomonga tirab, yana bir lahza yiqilmay turdi. Josus Humoyunga tashlanib, ikkinchi marta pastdan yuqoriga qilich ko‘targuncha Humoyun qisqa bir harakat bilan uning bilagiga balanddan turib tig‘ urdi. Bir-biriga qarab harakatlangan har ikki qo‘lning zarbasi bir joyga tushdi-yu, josusning bilagi panjasiga yaqin joyidan qilichga urildi va shartta kesilib qumga tushdi. Qilich bir yoqqa otildi, kesik panja qumda to‘nkarilib yotganda barmoqlar chayonning oyoqlariday qimirlay boshladi. Ot yiqilayotganda Humoyun oyoqlarini uzangidan chiqarib egardan qumga sakradi. Bu orada ikkinchi josus soqchilardan birini xanjar bilan urib yarador qilgan, lekin Turdibek uning o‘ziga qilich urib, boshini tanasidan uzib tashlagan edi. Panjasi qirqilgan birinchi josus og‘riqdan hushini yo‘qotgan paytda navkarlar unga ustma-ust qilich urib, tanasini burda-burda qilishdi.
Bu qonli voqeaning guvohi bo‘lgan ayollardan biri qo‘rqib chinqirdi. Hamida bonu Humoyunning bir o‘limdan qolganini, uning qo‘lidagi qilichi qonga bo‘yalganini ko‘rdi-yu, ko‘zlarida dahshat qotib qolganday ancha vaqt karaxt bo‘lib turdi.
Humoyunga boshqa ot keltirdilar, u egarga mindida, Turdibekka buyurdi:
— Odamlarni orqaga qaytaring! Mal Deva mulkiga endi hech kim qadam bosmasin!
Kuni bo‘yi issiq sahroda yo‘l yurib holdan toygan odamlar endi manzilga yetay deganda yana orqaga qaytishga majbur bo‘ldilar. Namozshom paytida orqada kelayotgan qorovullardan biri otini yo‘rttirib Humoyunga yetib oldi:
— Hazratim, besh-olti yuz otliq askar bizni ta’qib qilib kelmoqda!
— Mal Devaning ilg‘ori bo‘lsami? — Tahlika ichida so‘radi Turdibek.
— Bu sahroda boshqa kim bizni ta’qib etishi mumkin? — dedi Humoyun. — Xo‘ja Muazzam, Shamsiddinbek, sizlar ayollar-u bolalar bilan oldinga o‘tinglar. Turdibek, Nadimbek, Ravshanbek, sizlar besh yuz navkar bilan yog‘iy ko‘ringan tomonda himoyada bo‘ling. Men o‘rtada har ikki tomondan boxabar bo‘lib borurmen. Yo‘lda davom etgaymiz.
— Qayga borurmiz, hazratim? Qorong‘ida yo‘l ko‘rinmasa! Rohbinimiz bo‘lmasa!
— Osmonda yulduzlar bork-u. Ana, Oltin Qoziq. Biz janubga yo‘l olg‘aymiz. umarqutga!
Orqada besh yuz navkar devorday saf bo‘lib himoyada kelmoqda edi. Qorong‘ida ularni ta’qib etayotganlarga Humoyun askarlari juda ko‘p ko‘rindi shekilli, hujum qilishga jur’at etishmadi. Tun yarimlaganda ta’qib etuvchilarning qorasi ko‘rinmay ham qoldi. Saharga yaqin to‘xtab, bir necha soat dam oldilar-da, Umarqut yo‘lini izlay boshladilar.
Umarqut rojasi Virsal Prasad Humoyunni uch oy oldin o‘z mulkiga taklif qilgan. Lekin yo‘li uzoqligi uchun Humoyun u yoqlarga bormagan edi. Mana endi issiqlar avjiga chiqqan saraton oyida Tar sahrosini boshdan oyoq kesib o‘tib, Umarqutga borishga majbur. Sahroda tuyalar va xachirlar chidamliroq, ammo otlar va piyoda borayotgan odamlarning anchasi jizg‘anak qum-tepalar orasida yiqilib halok bo‘ldi. Yo‘llarda uchragan ba’zi quduqlarning suvi qurib qolgan, boshqa suvli quduqlarga yetib borgunlaricha ikki-uch kunlab yo‘l yurishar edi.
Humoyun o‘zi tashna qolganda ham Hamida va uning yonida borayotgan uchta homilador ayol uchun oxirgi meshda maxsus suv saqlatdi. Og‘iroyoq ayollar otda qiynalib ketganda ularni yovvoshroq tuyalar ustiga o‘rnatilgan soyabonli kajavalarga o‘tqazib olib borishdi. Odamlar juda holdan ketgan paytlarda suvli quduqlar, serdaraxt vohalar uchrab qolar. Humoyun chodir tikdirib, hammaga ikki-uch kun dam berdirar edi. Uning eng ko‘p xavotiri — Hamida bonuning bemavrid tug‘ib qo‘yishidan edi. Hisoblari bo‘yicha bola mezon oyida tug‘ilishi kerak. Orada asad, sumbula bor. Lekin ikki oy sahroda tortilgan azoblar bolani ne ko‘ylarga solganikin? Sog‘lom tug‘ilsa durust-a!
Umarqutga uch kunlik yo‘l qolganda Humoyun Turdibekni roja virsal Prasadga elchi qilib yubordi. Hali bu odam ham Mal Devaga o‘xshab aynib qolmagan bo‘lsin!
____________
* M u r ch a l — qal’a tashqarisidagi ko‘tarma, tepalik.
* T u z h a q i n i s a q l a sh — ilgari Humoyun xizmatida bo‘lgani va uning xonadonidan tuz ichgani nazarda tutiladi.
* A sh r a f i y — oltin pul.
* R o h b i n — yo‘l ko‘rsatuvchi, yo‘lni yaxshi biladigan odam.
Do'stlaringiz bilan baham: |
