Hujayra va gen ingenerligi

Eksplantni epidermal va subepidermal hujayra qavatida adventiv kurtaklarni hosil bo’lishi
Klonal mikroko’paytirishda qo’llaniladigan uchinchi usul. Somatik hujayralardan, tashqi ko’rinishi zigotali kurtakchaga o’xshagan kurtaksimon strukturani tabaqalanishiga (differensiatsiya) asoslanadi. Bu usul somatik embriogenez deb nom olgan. In vitro sharoitida kurtak hosil bo’lishini in vivo (tabiiy) holatdagidan farqi shundan iboratki,somatik kurtaklar, kurtak qopchasidan tashqarida aseksual rivojlanadilar va o’zlarini tashqi ko’rinishlari bo’yicha bir vaqtni o’zida poya va ildizni apikal meristemalarini rivojlanishi kuzatiladigan ikki polyarli tuzulmani eslatadilar. Stevardni tushuntirilishicha, somatik kurtaklar rivojlanishni uch bosqichini o’tadilar: globulyar, yuraksimon, torpedasimon va oqibatda maysa bo’lib unib chiqadi. 1950- yillarda sabzi hujayralarida birinchilardan bo’lib kuzatilgan bu ko’rinish hozirgi davrda Orchidaceae va Rutaceae oilalariga mansub bo’lgan shuningdek boshoqlilarni ba’zi birlarini (bug’doy, arpa) beda, rediska, tok va ba’zi daraxtlar kabi ko’plab o’simliklarni ko’paytirish uchun ishlatilib kelinmoqda.

Yer tutini klonal ko’payishi a- mikroko’payishni o’zi; b–adaptasiya bo’lgan o’simlik.


To’qima kulturasida embrioidlarni paydo bo’lishi ikki bosqichda amalga oshadi:

• 
  Birinchi bosqichda hujayra eksplantlari ozuqa muhiti tarkibiga solingan auksinlar, eng avvalo 2.4–dixlorfenoksisirka kislotasi (2.4-D) hisobidan embrionalga aylanadi.
  
• 
  Ikkinchi bosqichda hosil bo’lgan hujayralarni embrioidlargacha rivojlanishiga majbur qilish kerak bu esa, ozuqa muhit tarkibidagi auksinlarni miqdorini kamaytirish yoki ularni butunlay chiqarib tashlash orqali amalga oshiriladi.
  

Somatik embriogenezni to’g’ridan–to’g’ri birlamchi eksplantlar to’qimalarida, hamda kallusli kulturalarda kuztish mumkin. Shuni ham ta’kidlab o’tish lozimki, kallusli kulturalardan klonal mikroko’paytirishda foydalanish kamroq samara beradi, chunki shu yo’l bilan tayyorlangan ekuv materiallari (ko’chatlar) donor–o’simlikga nisbatan genetik turg’un (mustahkam) bo’lmaydi. Ko’pincha, kallusli hujayralarni suyuq ozuqa muhitida o’stirilganda, somatik embriogenez kelib chiqadi va eng qiyin operasidlardan hisoblanadi. Bunga sabab, har doim ham hujayralarga xos bo’lgan totipotentlik amalga oshavermaydi.


Adabiyotlar:

1. 
   DavranovQ. D. Sanoat mikrobiologiyasi. Toshkent. 2012. 187 b.
   
2. 
   Коничев А.С. Себастьянова Г.А. Молекулярная биология. Москва. «Академия” 2003с.
   
3. 
   Щелкунов С.Н. Генетическая инженерия Новосибирск. «Сибирское университетское издательство» 2004. 494с.
   
4. 
   M.N.Valixonov, S.N.Dolimova, G.B.Umarova, P.Mirhamidova. Biologik kimyo va molekulyar biologiya (2-qism Molekulyar biologiya). <>
   
5. 
   Вахабов А.Х., Щуригин В.В. Вирусы человека и животных. Ташкент. «НУУз» 2013. (щттп://www.ТДПУ.либрарй.уз/ )
   
6. 
   Tursunboeva G.S. «Mikrobiologiya va qishloq xo`jaligi biotexnologiyasi» fanidan ta’lim texnologiyasi. T.: 2010.http://www.TDPU.library.uz/ )
   
7. 
   Mirxamidova P, , Zikiryayev A. Biologik kimyo va molеkulyar biologiya (1-qism) Darslik. Toshkеnt. Navro’z. 2018 y
   
8. 
   Mirxamidova P, D.B.Boboxonova, Xidirov M. Hujayra va gеn injеnеriyasini o’qitishda pеdagogik tеxnologiyalar. Uslubiy qo’llanma. Toshkеnt – 2018.