'hujayra biologiyasi I. A. Abdulov

11-  rasm.  Peroksisomaning elektron  mikroskop  ostidagi ko‘rinishL 
1-membranasi;  2-kristallsimon  strukturalar; 3- matriks.
Peroksisoma
65

---

Peroksisomalaming  biokimyoviy  vazifasi  ulardagi  oksidlanish 
reaksiyalarining  fermentlari  (katalaza)  b oiish i  bilan  bog‘liq  b o iib  
moddalaming  parchalanishi  natijasida hosil  b o ig an   vodorod  peroksi- 
dini  (H 202)  suv  va  kislorodgacha  parchalaydi.  Vodorod  peroksidi 
hujayrada  boradigan  reaksiyalar  natijasida  hosil  b o iib ,  juda  toksik 
zararlidir va  hujayradan  chiqarilishi  kerak.  Bu  vazifani  peroksisoma- 
lar  tarkibidagi  katalaza  fermenti  bajarib  uni  suv  va  kislorodga  par­
chalaydi.
Umumhujayraviy  vazifasi  hujayraga  oziq  moddalar  tarkibi  bilan 
kiradigan  uzun  zanjirli  yog‘  kislotalarini  parchalashdan  iborat.  Jigar 
hujayralari  peroksisomalarga  boy  b o iib   organizmga  tushayotgan  etil 
spirtining  50%  bu  yyerda  asetildegid  va  sirka  kislotasigacha  parcha­
laydi.  Alkogolni  (arabcha-  al-kuhl-ingichka  kukun)  uzoq  muddat  va 
katta dozalarda  iste’mol  qilish, jigar hujayralari  tarkibida sirka kislo- 
tasi  miqdorining  ko‘payishiga  va  undan  yog‘  kislotalari  sintezlanish- 
iga olib  keladi.  Natijada,  lipidlar miqdori  ko‘payib  sirroz  (yunoncha- 
sariq)  kasali  rivojlanadi.
0 ‘simliklarda uchraydigan peroksisomalar 3  guruhni  tashkil  qila­
di:
1.Glioksisomalar-yogiarga  boy  urugiarda  lipidlarning  saxaro- 
zaga  parchalanishida  ishtirok  etadi.
2.Barglarda  uchraydigan  peroksisomalar  mitoxondriya  va  plas- 
tidalar  bilan  b o g iiq  b o iib   nafas  olishda  ishtirok  etadi.
3.Boshqa  turdagi  to ‘qimalarda  uchraydigan  differensiatsiyalan- 
magan  peroksisomalar.
Sferosoma
0 ‘simlik  hujayralarida  uchraydigan  membranali  pufakchalar. 
EPT  sistemalari  ustida  osmiofil  material  to ‘planib,  mayda  pufakcha 
yuzaga  kelib  endopalazmatik  to ‘rdan  ajrala  boshlaydi.  Bu  100-150 
nm  kattalikdagi  bir  qavat  membrana  bilan  o‘ralgan  prosferosoma. 
Sferosomaning  o ‘sishi  ularda  yo g iam in g   to‘planishi  bilan  b o g iiq  
b o iib ,  sekinlik  bilan  u  katta  yog‘  tomchisiga  aylanadi.  Y ogiardan 
tashqari  sferosomalar tarkibida turli  oqsillar, jumladan  lipaza fermen­
ti  topilgan.
66

---