Hududlarning demografik rivojlanishida ijtimoiy iqtisodiy siyosatning ro’li

2000-2017 yillarda Oʻzbekistonda band aholi sonining oʻzgarishi

Oʻzbekiston iqtisodiyoti oldida mehnatga layoqatli aholini bandlik darajasini oshirish uchun prinsipial yangi, innovatsion talablariga muvofiq siyosatni ishlab chiqish va amalga oshirishning dolzarb muammolari turibdi. Mamlakatimizda istiqbolda yuqori darajadagi demografik bosimni mehnat bozoriga salbiy taʼsirini eʼtiborga olgan holda iqtisodiy faol aholini ishga jalb qilish borasida davlat dasturlari va tadbirlari amalga oshirib kelinmoqda.

• Oʻzbekiston iqtisodiyoti oldida mehnatga layoqatli aholini bandlik darajasini oshirish uchun prinsipial yangi, innovatsion talablariga muvofiq siyosatni ishlab chiqish va amalga oshirishning dolzarb muammolari turibdi. Mamlakatimizda istiqbolda yuqori darajadagi demografik bosimni mehnat bozoriga salbiy taʼsirini eʼtiborga olgan holda iqtisodiy faol aholini ishga jalb qilish borasida davlat dasturlari va tadbirlari amalga oshirib kelinmoqda.
• Yuqorida qayd etilganidek, respublika demografik oʻtishning uchinchi bosqichida, yaʼni yosh aholi tarkibiy tuzilishi hisobiga tugʻilish darajasi va oʻlim koʻrsatkichining pastligi bilan tavsiflanadi. Hozirgi paytda aholimiz oʻrtacha yoshi 25,7 yoshni tashkil etadi (erkaklar — 25,2, ayollar — 26,3 yosh). Aholining yillik tabiiy oʻsishi 450-500 ming kishini tashkil etadi. [3.15]. Oʻzbekistonning mehnat bozorini shakllantirishga taʼsir qiladigan yosh tarkibiy tuzilishining oʻziga xos xususiyati 30 yoshgacha boʻlgan aholining katta qismini tashkil etadi.

Demografik jarayonlar uchun yana bir muhim masala — Oʻzbekiston aholisi ulushida pensionerlarning oʻrni asta-sekin oʻsib borishi. Pensiya sohasida mavjud vaziyatga taʼsir koʻrsatadigan asosiy omillardan biri aholini ish bilan bandlik koʻrsatkichlarida tarkibiy oʻzgarishi hisoblanadi. Xususan, kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sohalariga mehnat resurslarining beqaror rasmiy sohalardan xususiy sektorga oqimi kuchayishi, kichik chakana savdo shaklida ifodalangan norasmiy ish bilan band aholi oʻsishi, asosan qishloq xoʻjaligi sohasidagi norasmiy ish bilan vaqtincha band boʻlganlar va boshqa turdagi xizmat qilayotgan shaxslar kiradi. Ushbu toifadagilar faoliyati asosiy xususiyati — mehnat shartnomalari va ijtimoiy himoya kafolatlarining mavjud emasligi, soliqlarni muntazam toʻlamaslik va ijtimoiy jamgʻarmalarga majburiy ajratmalar hamda Respublika Byudjetdan tashqari pensiya jamgʻarmasiga tushmayotgan badallardir.

• Demografik jarayonlar uchun yana bir muhim masala — Oʻzbekiston aholisi ulushida pensionerlarning oʻrni asta-sekin oʻsib borishi. Pensiya sohasida mavjud vaziyatga taʼsir koʻrsatadigan asosiy omillardan biri aholini ish bilan bandlik koʻrsatkichlarida tarkibiy oʻzgarishi hisoblanadi. Xususan, kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sohalariga mehnat resurslarining beqaror rasmiy sohalardan xususiy sektorga oqimi kuchayishi, kichik chakana savdo shaklida ifodalangan norasmiy ish bilan band aholi oʻsishi, asosan qishloq xoʻjaligi sohasidagi norasmiy ish bilan vaqtincha band boʻlganlar va boshqa turdagi xizmat qilayotgan shaxslar kiradi. Ushbu toifadagilar faoliyati asosiy xususiyati — mehnat shartnomalari va ijtimoiy himoya kafolatlarining mavjud emasligi, soliqlarni muntazam toʻlamaslik va ijtimoiy jamgʻarmalarga majburiy ajratmalar hamda Respublika Byudjetdan tashqari pensiya jamgʻarmasiga tushmayotgan badallardir.