Hozirgi zamon xalqaro huquqi nazariyasi asoslari

4 -§.  Mustaqil  davlat  barpo  etish  yo‘Iida  kurashayotgan  xalq, 
millat  —  xalqaro  huquq  subyekti
BMT  Ustavining  1-moddasi:  «Biz,  Birlashgan  Millatlar  Xalqlari» 
degan  ibora bilan boshlanadi.  Xalqaro  huquq  nazariyasida,  aynan  BMT 
Ustavi  1-moddasidagi  «xalqlarning  o ‘z  taqdirini  o'zi  belgilashi»  atama- 
sida  «xalq»  tushunchasi  «millat»  tushunchasiga  nisbatan  ancha  aniq 
ifoda  etilgan,  zero  hududda  yagona  millat  sifatida  shakllanmagan  ko'p 
millatli  aholi  istiqomat  qilishi  ham  mumkin.  Ayrim  xalqaro  huquqshu­
nos  olim lar ilgari  surayotgan  nuqtayi  nazarga  ko'ra,  suverenitet  tashuv- 
chilikka  asosiy  d a’vogar  xalq  bo'lib,  xuddi  shunga  muvofiq  ravishda 
xalq  xalqaro  huquq  subyekti  sifatida  namoyon  bo'ladi.  Bunda  xalqaro 
huquq subyektliligi tan olinishi  lozim.  Xalq deganda,  kamida — o'zining 
yaxlitligini  e ’tirof etuvchi  muayyan  iqtisodiy  va  madaniy-tarixiy  birlik 
anglanishini  ta ’kidlash  o'rinlidir.  Millat  haqida gap  borganda,  til jihati­
dan  umumiy  xususiyati  ham   qo'shiladi.
1969-yiIdagi  Mustamlaka  mamlakatlar  va  xalqlarga  mustaqillik  be­
rish  to'g'risidagi  deklaratsiya,  1970-yildagi  Xalqaro  huquq  prinsiplari 
to'g'risidagi  deklaratsiya,  1993-yiIdagi  Vena  deklaratsiyasi  va  Harakat 
dasturi  xalqlarning  teng  huquqliligi  va  o 'z  taqdirini  o'zi  belgilash  prin­
sipi mazmunini ochib bergan bo'lib, ularda ta ’kidlanishicha,  ushbu prinsip 
unga  amal  qiluvchi  va  davlat  hokimiyati  organlarida  hech  qanday  kam- 
sitishlarsiz aholi  barcha qatlamlari  vakilligini  ta ’minlovchi  davlatlarning 
hududiy  yaxlitligi  va  siyosiy  hamjihatliligiga  ziyon  yetkazadigan  tarzda 
talqin  etilmasligi  kerak.
Xalqaro  amaliyotda  o 'z  taqdirini  o'zi  belgilash  shart  hisoblangan 
unsur sifatida  mustaqil  davlatning  ajralib  chiqishi va  tashkil  topishi  h u ­
quqiga,  birinchidan,  o'zini  o'zi  boshqarmaydigan  hududlar  (koloniya- 
lar va  boshqa  tobe  hududlar)ning  xalqlari,  ikkinchidan,  u  yoki  bu  dav­
latning  konstitutsiyasiga  muvofiq,  bo'linib  chiqish  (ajralish)  huquqiga 
ega hududlarda yashovchi xalqlar,  uchinchidan, xalqlarning teng huquq­
liligi  va  o 'z taqdirini  o'zi  belgilashi  prinsipiga amal  qilmaydigan  davlat- 
da  yashovchilar  ham  ega,  deb  e ’tiro f  etiladi.  Yuqorida  qayd  etilgan 
shart-sharoit  yuzaga  kelgan  taqdirda  faqat  ajralib  chiqish  uchun  qurolli 
kurash  olib  borayotgan  xalqlargina o 'z taqdirini  o'zi  belgilash  prinsipiga 
tayangan  holda,  o'zlarining  xalqaro  huquq  subyektlari  sifatida  tan  oli- 
nishiga  d a ’vo  qilish  huquqiga  ega.