Hozirgi zamon xalqaro huquqi nazariyasi asoslari

2 -§.  Davlat —  xalqaro  huquqning  asosiy  subyekti
Davlatlar  xalqaro  huquqning  birlamchi  subyektlaridir.  U larning 
xalqaro-huquqiy layoqati tashkil topganlik fakti bilan birga paydo bo'ladi. 
Xalqaro  huquqning  boshqa  subyektlari  esa,  bunday  maqomga  davlatlar 
tufayligina  erishadilar.
Davlatlar xalqaro  huquqning  universal  subyektlari  hisoblanadi.  Ular 
har  qanday  xalqaro-huquqiy  m unosabatlarda  ishtirok  etish  huquqiga 
egadir.
Xalqaro-huquqiy subyekti  davlat  nomidan  vakil  hisoblangan tegish­
li  organlar  yoki  mansabdor shaxslar emas,  balki  davlatning  o'zidir.  Shu 
bois,  «hukumatlararo»  tashkilotlar,  «hukumatlararo»  bitimlar  kabi  ibo- 
ralarni  qo'llashda  chalg'imaslik  kerak.  Bunday  hollaming  barchasida 
davlat xalqaro huquqning subyekti hisoblanadi va uning zimmasiga o'ziga 
tegishli  organlar  faoliyati  uchun  to 'la   javobgarlik  m as’uliyati  yuklan- 
gandir.
Xalqaro  huquqda  davlatlarning  huquqlari va  majburiyatlari  ularning 
xalqaro-huquqiy  maqomini  tashkil  etadi.
Xalqaro huquq nazariyasida davlatlar va mustaqil davlat tuzish yo'lida 
kurashayotgan  millatlar va xalqlarning huquq subyektliligini  e ’tiro f etish 
borasidagi  m unosabatlar turlicha  bo'lsa-da,  birlamchi  subyekt  subyekt­
lar  hisoblanadi.
Xalqaro  huquqning birlamchi  subyektlarini  hech  kim  shunday holi­
da  yaratib  qo'ym aydi.  Ularning  paydo  bo'lishi  —  obyektiv  reallik,  ijti­
moiy  taraqqiyotning  tabiiy-tarixiy jarayoni  natijasidir.
Suveren  davlat  xalqaro  huquqning asosiy subyekti  hisoblanadi.  Dav­
lat  —  aholiga  xalqaro  hamjamiyatda  ishtirok  etish,  vakilligini  namoyon 
qilish  va  manfaatlarini  himoya  qilish  uchun  zarur  bo'ladigan  tashkilot 
shakli.  Davlat  maqomini belgilaydigan normalar,  birinchi navbatda, uning 
huquq  subyektliligiga  nisbatan joriy  etiladi.  Bir  m uncha  cheklangan  va 
vakillik yo'li  bilan  huquq  subyektlilik belgilangan  mavjud  «qaram»  dav­
latlarning  masalasi  quyidagi  tartibda  hal  etiladi:  davlatchilik  shartlariga 
javob  beradigan  «qaram»  davlat  o'zining  huquq  subyektliligini  saqlab
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

qoladi.  Shu  tariqa  davlatlarning  ham  xalqaro  hamjamiyatdagi  o'rni  va 
tegishli  salohiyati  belgilanadi.
Xalqaro-huquqiy  adabiyotlarda  azaldan  quyidagi  uchta  elementga 
ega  tuzilmalarga  nisbatan  «davlat»  tushunchasi  qo'llanib  kelinadi:
1)  suveren  hokimiyat;
2)  hudud;
3)  aholi.
Xalqaro  huquq  nazariyasida  suverenitet  deganda,  davlatning  m us­
taqilligi,  mamlakat  ichkarisida  davlat  hokimiyatining ustunligi  va chek- 
lanmaganligi,  shuningdek,  boshqa  davlatlar  bilan  o'zaro  m unosabat- 
lardagi  mustaqilligi  va  teng  huquqligining  yuridik  ifodasi  tushuniladi. 
Davlat suverenitetining xalqaro-huquqiy va ichki jihatlari quyidagilardan 
iborat: