|
8 -§ . Harbiy istilo rejimi
Q urolli m ojaro davom ida urushayotgan tom o n lard an biri ikkinchisi-
ning hududini qism an yoki to 'lalig ich a o ‘z nazorati ostiga olishi, y a’ni
uni istilo etishi m um kin. Istilo tufayli istilochi suveren huquqlarga ega
bo'lm aydi. U m azkur h ududni anneksiya qilishi (zabt etishi) yoki boshqa
davlatga topshirishi m um kin em as. Bu h udud taqdiri tinch y o ‘1 bilan
uzil-kesil barqaro rlash tirish lar orqaligina hal etiladi. B M T U staviga
m uvofiq, bosib olish hududga ega bo'lishning qonuniy yo'li em asligini
ham unutm aslik lozim. Q uvaytni istilo etganidan so 'n g Iroq o 'z in in g
19-provinsiyasi deb e ’lon qilib, uning hududini anneksiya qilishga intil-
gandi. U shbu anneksiyani b iro r-b ir davlat ta n olm adi. Istilo etilgan
h ududda tegishli tartibni ta ’m inlash yo'lida istilo faktining o'ziy oq (hatto
noqonuniy bo'lsa ham ) aholi zim m asiga istilochiga nisbatan m uayyan
m ajburiyatlarni yuklaydi, istilochi esa aholi huquqlarini h urm at qilish
borasida javobgar hisoblanadi.
Istiloning xilma-xil tu rlari mavjud. X alqaro g u m an itar huquq nin g
ta ’sir kuchi, aw alo , harbiy te rro m i, ya’ni qurolli m ojaro davom ida d u sh
m an to m o n hududlarini vaq tin ch a egallab olish holatini qam rab oladi.
Istiloning navbatdagi tu ri h am qurolli m ojaro bilan bog'liq b o 'lib ,
bu bosqin u chun javobgar hisoblangan davlat o 'z m ajburiyatlarini ba-
jarishni ta ’m inlash vositasi sifatida am alga oshiradigan urushdan k eyin
gi istilodir.
Istilo ning yana b ir tu ri u ru sh ay o tg an to m o n n in g b e ta ra f davlat
hududini egallab olishidir. B unday hollarda ham xalqaro gum anitar huquq
qo'llanilad i.
www.ziyouz.com kutubxonasi
Istilo etilgan h udud ustidan nazoratning am alda o ‘m atilishi, istilo
chi m a’m uriyat tuzilishi bilan boshlanib, h u d u d ustidan am aldagi na
zorat barham topishi bilan tugaydi.
Istilo n in g tugashi u bilan bog‘liq yuridik m unosabatlarga chek
qo'ym aydi. Ayniqsa, k o 'p in ch a istilo oqibatida yetkazilgan ziyonni q o p
lash va jinoyat yustitsiyasi bilan bog'liq m asalalar yuzaga keladi. M asa
lan, 1991-yili Iroq istilosi tugaganidan keyin Quvayt yetkazilgan ziyon
ni qoplashni talab qilib chiqdi. BM Tning Xavfsizlik Kengashi an a shu
individual d a’voni qondirish m aqsadida Iroq neftini cheklangan m iq
dorda eksport qilishga ruxsat berdi. Quvayt hududi ozod etilganidan
keyin dushm an bilan ham korlik qilishda ayblangan Falastin vakillari-
ning sudlovsiz om m aviy ravishda jazolanganligi inson huquqlarini h u r
m at qilish prinsipiga zid edi.
Istilo etilgan hududni boshqarishda
istilochi m a’m uriyat xalqaro gu
m an itar huquqning tegishli norm alarini hisobga olgan va iloji boricha
mahalliy qonunlar amal qilishini saqlab qolgan holda boshqaruvni amalga
oshirishi lozim.
Istilochi m a’m urlar imkoniyat doirasida insonning asosiy huquqlarini,
shuningdek, gum anitar m asalalar b o 'y ich a xalqaro norm alarda belgi
langan tegishli huquqlarini hurm at qilishga m ajburdirlar.
Aholi harbiy aham iyatga taalluqli faoliyatga jalb etilishi m um kin
emas. Istilochi qo'sh in lar, kom m unal x izm atlar uchun, aholini oziq-
ovqat, tibbiy xizm at, turaijoy, kiyim -kechak bilan t a ’m inlash m aqsadi
da zarur bo'lgan hollarda 18 yoshdan oshgan shaxslami majburiy m eh n at
ga jalb etishga yo'l qo'yiladi. Ishlayotganlar adolatli tarzda m aosh olishi
zarur. U larning deportatsiya qilinishi, y a ’ni xorijga b ad arg 'a etilishi
m um kin emas.
M ilitsiya va ko 'ngillilar otryadlariga, shu jum ladan , istilo etilgan
hududlarda faoliyat yurituvchi uyushgan qarshilik harakatlariga m ansub
shaxslar harbiy asir m aqom ini olish huquqiga egadir. P artizanlar kurashi-
ning qonuniyligi 1907-yildagi to 'rtin c h i G a ag a konvensiyasidayoq ta n
olingan.
Q urolli kuchlar bilan tegishli aloqasi b o 'lm ag an uyushgan qarshilik,
m asalan, shaharlarda faoliyat ko'rsatadigan jangovar guruhlam ing m aq o
mi butunlay boshqachadir. B unday g uruh ishtirokchilari jinoiy jav o b
garlikka tortilishi m um kin. U la r ayg'oqchilik, harbiy obyektlarga jiddiy
ziyon yetkazish (diversiya) va qotillik so d ir etgan hollardagina o 'lim
jazosiga hukm etilishi m um kin va b u n d a, albatta, an a shu jazo chorasi
istilo etilgan h udud m ansub b o 'lg an davlat huquqida k o 'z d a tutilgan
bo'lishi kerak. O m m aviy tarz d a jazolash va garovga olish m an etilgan.
www.ziyouz.com kutubxonasi
Do'stlaringiz bilan baham: |
