Hozirgi zamon xalqaro huquqi nazariyasi asoslari

6 -§ .  Xalqaro javobgarlik  huquqining  nazariy  muammolari
X alqaro-huquqiy  javobgarlik  xalqaro  huquqning  qadim iy  institut- 
laridan  biri  hisoblanadi.  Uning  norma  va  prinsiplari,  ulardan  ayrimlari 
shartnom aviy normalarda o'z tasdig'ini topgan bo'lsa-da,  asosan xalqaro- 
huquqiy  odat  mazmuniga  egadir.
Xalqaro-huquqiy javobgarlik deganda,  huquqbuzar subyektning  o'zi 
sodir etgan  huquqbuzarlik  oqibatida xalqaro  huquqning boshqa subyek­
tiga  yetkazilgan  ziyon  oqibatlarini  bartaraf etish  borasidagi  yuridik  maj- 
buriyati  yoki  xalqaro  huquq  norm alarini  buzmaydigan  xatti-harakati 
oqibatida  yetkazilgan  moddiy  ziyonni  qoplash  majburiyati,  agar  shu 
taxlit  qoplash  tartibi  alohida  xalqaro  shartnomada  ko'zda  tutiladigan 
bo'lsa,  tushuniladi.
X X  asr adabiyoti  va am aliyotida davlatlarning  xalqaro g'ayrihuquqiy 
xatti-harakatlarini jinoyatlar va  huquqbuzarliklar  sifatida  ikkiga  ajratish 
nazariy jihatdan  o 'z  tasdig'ini  topa  boshlagan.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Xalqaro jinoyatlar  sirasiga  xalqaro  ham jam iyatning  hayotiy  muhim 
m anfaatlarining ta’ minlashda  o‘ zak  hisoblanadigan  xalqaro  majburiyat­
larini  buzadigan  xalqaro  g ‘ayrihuquqiy  xatti-harakatlar  hamda  xalqaro 
hamjamiyat  tom onidan  yalpisiga jinoyat  deb  qaraladigan  holatlar  (m a­
salan,  agressiya,  quldorlik,  genotsid  va  boshqalar)  kiradi.  Boshqa  bar­
cha  g'ayrihuquqiy  xatti-harakatlarni  xalqaro  huquqbuzarliklar  sifatida 
qabul  qilish  tavsiya  etiladi.
Xalqaro  huquq  nazariyasiga  ko‘ ra,  shuningdek,  xalqaro jinoyat  sodir 
etilgan  (ya’ ni,  zikr  etilganidek,  xalqaro  ham jam iyatning  tub  manfaat- 
larini  him oya  qilishda  shu  qadar  muhim  bo'lgan  m ajburiyatlar buzilgan 
hamda  bu  hoi  o ‘ta  xavfli  va  og‘ ir  deb  tasnif etilgan)  taqdirda,  har qan­
day  davlat  yoki  davlatlar  guruhi  huquqbuzarga  d a’vo  qiluvchi  subyekt 
bo'lib  chiqishi  mum kin,  huquqbuzarlik  (ya’ ni,  ikki  tom onlam a  huquqiy 
m unosabatlarni  buzish)  sodir etilganda  esa  faqat jab r ko'rgan  davlatning 
o 'zi  da’vo  bilan  chiqish  huquqiga  ega.
Hozirgi  paytgacha xalqaro  huquqning  ushbu  institutiga  xos  huquqiy 
shartnom alar to'la  kodifikatsiya  qilinmagan  va  xuddi  shu  bois  u  qoidaga 
ko'ra,  pretsedentlar va  sud  qarorlari  negizida  yuzaga  kelgan  odat  huqu­
qi  normalarni  qo'llashga  asoslanadi.
Xalqaro  huquqda  shunday  umumiy  prinsip  yuzaga  kelganki,  unga 
ko'ra  subyektning xalqaro g'ayrihuquqiy xatti-harakatlari  uning xalqaro- 
huquqiy javobgarligini  keltirib  chiqaradi.
Xalqaro-huquqiy  javobgarlikning  siyosiy  va  m oddiy  turlarini  farq­
lash qabul qilingan.  Tegishli hollarda jabrlanuvchi tomon  nafaqat  o'zining 
buzilgan  m anfaatlarini  huquqbuzar  hisobidan  qondirish,  balki  huqu­
qbuzarga  nisbatan jazo  choralarini  qo'llash  huquqiga  ham  ega.
Xalqaro-huquqiy javobgarlik qat’ iy belgilangan  majburlash choralarini 
o'zida mujassam etmaydi. Javobgarlikni  ro'yobga chiqarish xalqaro odatiy 
va  shartnom aviy  huquq  normalariga  asoslanadi.  U ning  yuzaga  kelishida 
xalqaro  pretsedentlar  m a’lum  ahamiyat  kasb  etadi.
Xalqaro  huquqda  davlat  nomidan  ish  ko'radigan  hamda  harbiy  j i ­
noyat  va  insoniyatga  qarshi jinoyat  sifatida  tasniflanadigan  harakatlarni 
sodir  etgan  jism oniy  shaxslarning  javobgarligi  bilan  bog'liq  m asalalar 
alohida  o'rin  egallaydi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---