|
Xalqaro sudlar va arbitrajlar qarorlari — xalqaro huquqning man-
bai.
Xalqaro sudlar va arbitrajlaming qarorlari nizoda o'ziga nisbatan
qaror chiqarilayotgan tom on uchungina majburiy kuchga ega bo'ladi.
Ammo BMT Xalqaro sudining qarorlari, odatda, yangi normalarni ish
lab chiqishda e’tiborga olinadi, sudlar va arbitrajlaming dalil-isbotlari
esa ko'p hollarda bunday nizolarda tom onlam ing pozitsiyasini asoslash
uchun ishlatiladi.
9-§. Davlatlarning bir tomonlama hujjatlari
Davlatlarning bir tomonlama aktlari miqdor jihatidan xilma-xil bo'lib,
ular xalqaro huquq ijodkorligida muhim o'rin tutadi. Bu aktlarni bir
necha guruhga ajratish mumkin.
Birinchi guruh: davlat tomonidan chiqariladigan va boshqa davlatlar
uchun muayyan oqibatlarga ega bo'lishi mumkin bo'lgan aktlar. Buni
davlatlarning Jahon okeanida o'z huquqi va yurisdiksiyasini o'rnatishiga
qaratilgan bir tom onlam a aktlar misolida tushuntirish mumkin. M asa
lan, davlat okean orqali o'tadigan (xuddi Rossiyaning Kamchatka shar
qiy sohili bo'ylab o'tgan dengiz chegarasi kabi) o 'z chegara chiziqlarini
e’lon qiladi. Bu aktning ta ’sir kuchi asosida sohilbo'yi davlati ochiq
dengizdan, ya’ni davlatlar umum foydalanadigan dengiz maydonidan
tegishli qismini egallab oladi. Ayni chog'da, ana shu hududga bevosita
tutash boshqa davlat mavjud bo'lmasa, demak sohilbo'yi davlati bu borada
qo'shim cha muzokaralar o'tkazishga majbur emas. Shu bilan birga,
sohilbo'yi davlatining ushbu akti boshqa davlatlar uchun baliq ovlash,
boshqa xil tabiat zaxiralariga egalik qilish, shuningdek, hududiy dengiz
deb e ’lon qilingan suvlarda suzish chog'ida sohilbo'yi davlati qonun-
chiligiga amal qilish kabi majburiyatlarni yuzaga keltiradi.
Ammo sohilbo'yi davlatining tegishli tartibda chop etilgan mazkur
aktiga nisbatan boshqa davlatlar tom onidan noroziliklar kelib tushm a-
www.ziyouz.com kutubxonasi
gan taqdirdagina xalqaro huquqning yangi normasi vujudga kelgani ha
qida gapirish mumkin. Bunday hollarda sohilbo'yi davlatining bir to
m onlama akti e ’tirozsiz tan olinganining qayd etilishi o'rinli bo'ladi.
Bu — bir tom onlam a akt bilan o 'z-o'zidan normalar darrov yaratilaver-
maydi, deganidir. Bu holda ham norma bitim yordamida yaratiladi,
bitim esa bir tom ondan, bir tomonlam a akt tuzilishi, ikkinchi tom on
dan, uning sukut saqlash ko'rinishidagi tan olishi tufayli tashkil topadi.
Xalqaro-huquqiy amaliyot shuni ko'rsatmoqdaki, davlatlar o'zlari
uchun yuridik oqibatlarga ega bir tomonlama aktlar, agar mavjud xalqaro
huquq normalariga asoslangan bo'lsa, bunday aktlami tan olishga ko'proq
moyildir. Aytaylik, 12 dengiz mili kengligida, BMTning Dengiz huquqi
bo'yicha konvensiyasida ko'zda tutilganidek, hududiy dengiz chega
ralarini belgilash yoki odatiy huquqda mustahkamlanib qolganidek, che
gara daryosining o'rtasidan chegara chizig'i o'tkazish biron-bir e ’tirozga
sabab bo'lmaydi.
Ikkinchi guruh: bayonotlar, notalar, davlat rahbarlarining chiqish-
lari va boshqalar. Bunday aktlardan istalgani davlatning zimmasiga ba-
yonot berilganiga muvofiq tarzda yo'l tutish bo'yicha muayyan maj
buriyatlar yuklaydi. Tinch okeani orollaridagi Fransiya yadro quroli
sinovlari bo'yicha ishni ko'rib chiqishda BMT Xalqaro sudi fransuz
hukumati sinovlami to'xtatish to'g'risida bergan bayonotning yuridik
ahamiyatiga e ’tibor qaratdi. Sud tomonidan fransuz hukumati bayonoti
uning uchun xalqaro-huquqiy majburiyatni yuzaga keltirishi belgilandi.
Bu kabi bayonotlar yuridik yoki faktik holatlarga nisbatan huquqiy
m ajburiyatlar yaratishga qodirligidan kelib chiqib, ushbu holatning
um um e’tirofga molik ekani ta’kidlandi.
Bayonot berayotgan davlatning maqsadi ushbu bayonot uning shart-
lariga muvofiq tarzda majburiy tus olishidan iborat bo'lgan hollarda
tegishli bayonot yuridik majburiyat hisoblanadi. Biroq bu m utlaqo —
davlatning xohish-irodasiga bog'liq va u o 'z majburiyatlarini o'zi ista-
gan paytda bemalol bekor qilishi mumkin, degani emas. Sud tom oni
dan huquqiy majburiyatlaming yaratilishi va ijro etilishini tartibga soluvchi
prinsiplardan biri halollik, vijdoniylik prinsipi ekani qayd etildi.
Shunday qilib, manfaatdor davlatlar bir tomonlama deklaratsiyalar-
ni e ’tiborga olishi va ularga ishonch bildirishi mumkin va shu tariqa
yuzaga keladigan majburiyatlar hurmat qilinishini talab etishga haqli-
dir.
Bunday aktlar bayonot bergan davlat uchun majburiyatlarni yuzaga
keltirishi barobarida, boshqa davlatlarga huquq va shu huquqdan foy
dalanish shartlarini vujudga keltiradi. Huquqdan foydalanishga rozilik
bildirgan tom onlar tegishli shartlarni ham bajarishga majburdir.
Xalqaro-huquqiy amaliyot boshqa davlatlar o'zlariga qo'yilgan shart -
www.ziyouz.com kutubxonasi
larni buzgan hollarda bir tomonlam a majburiyatdan bosh tortishning
qonuniyligidan kelib chiqadi. Misol uchun Sobiq SSSR, AQSH ham
shu yo‘ldan borishi sharti bilan yerosti yadro sinovlarini amalga oshir-
maslik yuzasidan o ‘z zimmasiga bir tom onlam a majburiyat olgandi.
Q o‘shma Shtatlar tom onidan yadro sinovlari o'tkazilganidan so‘ng SSSR
hukumati 1986-yil aprelida bundan keyin o ‘zini zimmasiga olgan maj-
buriyatidan ozod, deb hisoblashi to ‘g‘risida bayonot berdi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
