Hozirgi zamon xalqaro huquqi nazariyasi asoslari

YIG1RMA  IKKINCHI  MAVZU. 
XALQARO  GUMANITAR  HUQ UQ
1-§.  «Xalqaro  gumanitar  huquq»  tushunchasi
2 -§ .  «Qurolli  mojaro»  tushunchasi
3 -§ .  Urushning  boshlanishi  va  tamom  bo'lishi
4 -§ .  Harbiy  harakatlar  olib  borishning  usul  va  vositalari
5 -§ .  Urush  qurbonlarini  himoya  qilish
6 -§ .  Kombatantlarning  maqomi
7 -§ .  Muayyan  hududga joylashtirish  va  xavfsizlik  zonasi
8 -§ .  Harbiy  istilo  rejimi
9 -§ .  Betaraflik  (neytralitet)
10-§. Xalqaro  bo'lmagan  tusdagi  mojarolar  va  xalqaro  gumanitar 
huquq
l - § .   «Xalqaro  gumanitar  huquq»  tushunchasi
Xalqaro  gumanitar  huquq
  xalqaro  huq u q n in g   harbiy  harakatlar  olib 
borishning  taqiqlang an  usullari  va vositalarini  aniqlash yo'li  bilan  urush 
falokatini  cheklashga  va  urush  qurbonlarini  him oyalashga  qaratilgan 
tarm o g 'id ir.  K o 'p in c h a   eskichasiga  xalqaro  gu m an itar  huquq  «urush 
qonunlari  va  odatlari»  deb  yuritiluvchi  harbiy  harakatlar  olib  borish 
qoidalari  harbiy usullar va vositalardan  foydalanishni cheklaydigan p rin ­
siplar  va  n o rm alar  m ajm uyidan  iboratdir.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

B M Tning  X alqaro  sudi  xalqaro  g u m an itar  huquqning  quyidagi  ik­
kita  asosiy  prinsipga  e ’tibom i  qaratadi:
birinchisi,  tin ch   aholi  va  fuqaro  obyektlarini  him oyalash,  kom ba- 
tan tlar va  nokom batantlar  o'rtasidagi  tafovut;
ikkinchisi,  kom batantlarga  o rtiqch a ja b r  berilishini  taqiqlash. 
X alqaro  g um anitar  huquqning  asosiy  m anbayi  odatdir.  O dat  n o r­
malari  1899—1907-yillardagi  G aaga konvensiyalarida, shuningdek,  1949- 
yilgi  Jeneva  konvensiyasida  kodifikatsiyalangan1.
X alqaro g um an itar  huquq  norm alari  davlatlarning  qurolli  m ojarolar 
chog'idagi  am aliyoti  negizida  em as,  balki  davlatlarning  shartnom aviy 
am aliyoti  va  xalqaro  tashkilotlarning  rezolyutsiyalari  bazasida  shaklla­
nadi.  Bu  jaray on  konvensiya,  k am d an -k am   hollarda  xalqaro  tashkilot 
rezolyutsiyasi  qabul  qilinishi  bilan  boshlanadi.  S hundan  keyin  xalqaro 
odat  huquq  norm alariga  mos keluvchi  tegishli  huquq qoidalari  davlatlar 
va  tashkilotlar tom onidan  tan   olinadi.
X alqaro  g u m anitar  huquqning  harakat  qilish  doirasiga  davlatlararo 
m unosabatlar sohasi kiradi.  Xalqaro gum anitar huquq davlatlar o'rtasidagi 
har  qanday  qurolli  m ojarolarga  taalluqlidir.  B unda  ushbu  m ojaroning 
xarakteri,  kelib  chiqishi  va  sabablari  aham iyatiga  ega  emas.
X alqaro  h u qu q  b o ‘yicha  ayrim   m utaxassislar  xalqaro  g u m a n ita r 
huquqni  faqat  qurolli  m ojarolar sharoitida,  y a’ni  urush vaqtidagina amal 
qiladigan  qurolli  m ojarolar  huquq  deb  atashadi2.
X alqaro g u m anitar huquq  o ‘zining  asosiy  talablarini joriy  etar ekan, 
harbiy  harakatlam i  amalga  oshirish  vositalari  va  usullarini  cheklaydi  va 
urushayotgan  tom onlar zim m asiga harbiy harakatlarda  ishtirok etm ayot- 
gan  yoki  ishtirok  etishni  to ‘xtatgan  shaxslam i  ayash  m ajburiyatini  yuk- 
laydi.
Xalqaro gum anitar huquqning bosh m aqsadi  —  urushning g ‘ayrioddiy 
vaziyatlarida  inson  hayoti,  sog‘lig‘i  va  qadr-q im m atin i  him oya  qilish- 
d an   ib o ra t.  In so n   q a d r -q im m a tin i  h im o y a   qilish   v azifasi  d av lat 
z o ‘ravonlikda  ayblanayotgan  hollard a  alo h id a  aham iyat  kasb  etadi. 
Xalqaro  gu m an itar huquq  inson  huquqlarini  davlat  hokim iyati  to m o n i­
d an   o 'tk a z ila d ig a n   ta z y iq la rd a n   h im o y a   q ilu v ch i  x a lq a ro   h u q u q  
b o ‘lim ining  bir  qismi  hisoblanishi  ham   bejiz  emas.
1  X alqaro  g u m an itar h u q u q q a  d o ir eng  m u h im   k o 'p   to m o n la m a  s h a rtn o m a la r  ro 'y x ati  /  
/  Xalqaro g u m an itar huquq: Jeneva  konvensiyalari to 'p la m i /  M as’ul m uharrir A.  X.  Saidov. 
T o sh k e n t,  2002,  4 3 3 - 4 3 7 - b e tla r .
!  Qarang:  X alqaro g u m an itar huquq:  In so n p arv arlik  va  xayrixohlik  m u am m o lari  instituti 
/   M a s’ul  m u h arrir A.  X .Saidov.  T o sh k e n t,  2000.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---