Hozirgi zamon tabiiy fanlar konsepsiyasi

0 ‘rmon m eliorativ tadbirlari. 
Bu tadbirlarga quyidagilar kiradi:
a) ihota o ‘rm onlar polosalarini tashkil qilish;
b) yirik yo ‘l va irrigatsiya kanallari atroflariga daraxtlar ekish;
v) qirg‘oqlar, qirlarni m ustahkam laydigan o ‘sim liklarni ekish;
g) 
to g 1 qiyalarida terrassalar tashkil etib, yow oyi m eva daraxtlarini 
o ‘tkazish;
d) qum larda o ‘rm onlar tashkil etib ko‘chuvchi qum lam i mustahkamlash.
Asosiy ihota o ‘rm on polosalari 3—4 qatordan iborat b o ‘lib, sham olga 
nisbatan k o ‘ndalangiga bir-birid an 300—500 m m asofada joylashtiriladi. 
B undan tashqari yordam chi ihota o ‘rm onlari b o ‘lib, 1—2 q ato r qilib asosiy 
o ‘rm on polosalariga p eф e n d ik u ly a r holda bir-biridan 800—1200m m aso­
fada joylashtiriladi.
Kuchli sham ollar b o ‘lib turadigan hududlarda ihota o ‘rm onlari uchun
2—3 
%
sug‘orilgan yerlar ajratilsa, o ‘rtacha holatdagida 1,5—2 %, kuchsiz 
sham olli holatlarida 0,5 % yer ajratiladi, xolos.
Yillik yog‘inning m iqdori 300—500 m m boMgan lalm ikor yerlarda ihota 
o 'rm o n la rin i tashkil etish m um kin.
Tog* zonalaridagi terrassali o ‘rm onlar 8" dan 40° gacha qiyali boMgan 
Q ashqadaryo, Surxondaryo, Jizzax va Toshkent viloyatlarida tashkil qilinadi.
190

---

Qum li c h o ila r saksavul, selin, teresken va shu kabi o ‘sim liklarni ek ­
ish yo'llari bilan m ustahkam lanadi. Bunday ishlar asosan Q oraqalpog'iston 
Respublikasi, Xorazm , Buxoro va Q ashqadaryo viloyatlarida olib boril- 
moqda.
O 'rm on-m eliorativ tadbirlar hajmi
Gidrotexnik tadbirlar. 
Eroziyaga qarshi o'tkaziladigan tadbirlar orasida 
ko‘p kapital talab qiladigan gidrotexnik tadbirlardir. Bu xil tadbirlar agro­
texnik, o 'rm o n meliorativ tadbirlar qo'llash m um kin b o 'lm ag an joylarda 
yoki ular yaxshi kutilgan natija berm aydigan vaqtda qo'llaniladi.
G idrotexnik tadbirlarga quyidagilar kiradi:
a) Q irg'oqlarni m ustahkam lash ishlari.
b) Sellardan himoya qilish tadbirlari.
v) Irrigatsiya tarm oqlarini qayta ko'rish va ulam i eroziyalardan asrash 
inshootlarini yaratish.
Q irg'oqlarni m ustahkamlash ishlari irrigatsiya tarm oqlari atroflarining 
yiqilishidan ham da ularning atrofidagi yerlarni suv bosishidan saqlash m aqsa­
dida ish olib boriladi. Eroziyaga qarshi o'tkaziladigan gidrotexnik tadbirlam - 
ing yarm idan ko'pi qirg'oqlarni m ustahkam lash tadbirlar hissasiga to 'g 'ri 
keladi. O 'zbekistonda sellar Q oraqalpog'iston Respublikasi va X orazm vilo- 
yatlaridan tashqari barcha viloyatlarda bo'lib turadi. Sellardan saqlanish tad- 
birlariga um um iy gidrotexnik ta d b irla rn in g 20 % to 'g 'r i keladi. Sel 
to'planadigan om borlar qurish, sellar chiqarib tashlaydigan kanallar qazish, 
sellardan himoya qiluvchi dam balar qurish, sellami ushlab qoladigan in- 
shootlar yaratish va shu kabilar sellardan saqlanuvchi tadbirlarga kiradi.
Sel to'playdigan inshootlar yordam ida respublikada qo 'sh im cha 20 ming 
gektar yerni o'zlashtirish im koni yaratiladi.