Hozirgi o’zbek

Омонимлар. Талаффузи ва ёзилиши (шакли) бир хил, маъноси ҳар хил бўлган сўзлар омонимлар дейилади. Масалан, олма (мева) олма (бирор нарсани олмаслик); от (ҳайвон), от (ташла); суз (овқатни), суз (сувда).
Омонимлар асосан бир хил туркумдаги сўзлардан ҳосил бўлади. Масалан, сузди (сувда), сузди (овқатни)-феъл туркуми.
Баъзан омонимлар ҳар хил туркумдаги сўзлардан ҳам ҳосил бўлади: от (исм), от (ҳайвон)-от туркуми, от (ташла)-феъл туркуми.
Омоним сўзларда қўшимчалар қўшилганда уларнинг бир қисми (бир туркумдаги сўзлар) омонимлик хусусиятини сақлайди. Аммо баъзиларида (бошқа туркумдаги сўзларда) омонимлик хусусият йўқолади. Масалан, отим (исмим), отим (ҳайвоним) омонимлик хусусият сақланган, от (ҳаракат) бу қўшимчани қабул қилмайди ва омонимлик хусусият йўқолади.
Шунингдек омоним сўзлар асосида ҳам омонимлар ҳосил бўлади: суз (сувда), суз (овқатни)-сузма (қатиқ), сузма (ҳаракат); ол (қизил), ол (олмоқ)-олма (мева), олма (ҳаракат).
Омонимлар ва кўп маъноли сўзлар бир-бирига ўхшаш. Чунки уларда кўринишда битта шакл бўлади. Бироқ омонимлар ҳар бир маъносига кўра битта сўзни ташкил қилса, кўп маъноли сўзлар эса ҳамма маъноларига кўра битта сўзни ташкил қилади. Масалан, бош сўзи нечта маъноси бўлса ҳам бир сўз. Ўт ўзи эса ҳар бир маъносига кўра бир сўздир. Шунга кўра омонимлар кўп маъноли сўзлардан асосан қуйидагича фарқланади. Кўп маъноли сўзларнинг маънолари ўзаро бир-бири билан боғлиқ. Масалан, бош сўзидаги тоғнинг боши, одамнинг боши, йўлнинг боши каби маъноларнинг боғлиқлиги бош қисмнинг (битта нуқтанинг) ифодаланишидир.
Омомнимларда эса маъно ўзаро боғлиқ бўлмайди. Масалан, ўт сўзидаги «олов», «майса», «ўтмоқ», бошқа-бошқа маънолардир. Шунга кўра бу маъноларнинг ҳар бири учун ўт сўзи алоҳида сўздир.
Омонимлар бадиий адабиётда туюқ жанрини вужудга келтиради.
Шам янглиғ ёнадур бошимда ўт
Кўз ёшимдан ер юзида унди ўт
Қон ёшим қилди йўлингни лолазор
Мунча тақсир айладим, қонимдан ўт
(А.Навоий)
Омонимлардан бадиий адабиётларда, айниқса аскиячиликда сўз ўйини сифатида фойдаланилади. Бадиий асарлада тажнис санъати омонимлар ёрдамида яратилади.
Паронимлар. Талаффузи бир-бирига ўхшаш, шакли ва маъноси бошқа-бошқа бўлган сўзлар паронимлар дейилади. Паронимларда сўз маъносини ўзгаришда бир ҳарф асос бўлади. Масалан, аср-асир, азм-азим, шох-шоҳ, ёд-ёт, ёндош-ёндаш, абзал-афзал, хол-ҳол, амр-амир.