Hozirgi o`zbek adabiy tili (Sodda gap sintaksisi)” fanidan O`quv uslubiy мajmua

Gap bo‘laklari

Bosh bo‘laklar. Gapning markazi bo‘lgan kesim va uning turli xil belgilari ko‘ra turlarini misollar orqali tahlil qilish.

Ega, uning turlari, kesim bilan moslashuvi kabi holatlarni aniqlash.

Ikkinchi darajali bo’laklar: hol, to‘ldiruvchi va aniqlovchi, uning turlariga badiiy asardan misollar yig‘ish va ularni tahlil qilish.

Gap bo‘laklarining tartibi, inversiya hodisasi, to‘liq va to‘liqsiz gaplar, bir sostavli gaplar, uning turlari bo‘yicha nazariy ma’lumotlarni mustahkamlash hamda misollarni tahlil qilish.

Sodda gapni murakkablashtiruvchi vositalar: uyushiq bo‘laklar, ajratilgan bo‘laklar, undalmalar, kirish va kiritmalar, yordamchi so‘zlar, sifatdosh, ravishdosh va harakat nomili o‘ram (oborot)lar tahlili, ulardagi shakliy-mazmuniy nomuvofiqlik holatlarini aniqlash.

Uyushiq bo‘lakli gaplar, ajratilgan bo‘lakli gaplarga oid nazariy ma’lumotlarni mutahkamlash va tahlil ko‘nikmalarini shakllantirish.

Undalmali gaplar, kirish va kiritma konstruksiyali gaplar, ularning gap qismlari bilan introduktiv: vokativ va modal munosabatga kirishishi, gap bo‘laklari bilan grammatik jihatdan bog‘lanmasligi kabi holatlarini misollar tahlili orqali aniqlash.

Qo‘shma gap

Qo‘shma gap, uning sodda gapdan farqi, turlari, ularni bog‘lovchi vositalar bo‘yicha mashqlar tahlili.

Bog‘langan qo‘shma gaplar: ochiq va yopiq strukturali bog‘langan qo‘shma gaplar, erkin va turg‘un pozitsiyali bog‘langan qo‘shma gaplar, turlariga oid nazariy ma’lumotlarni mustahkamlash va misollarni tahlil qilish.

Ergashgan qo‘shma gaplar: bosh va ergash gaplar, ularni biriktiruvchi vositalarga oid mashqlar tahlili.

Havola bo‘lakli qo‘shma gaplar. Bir havola bo‘lakli va ikki havola bo‘lakli qo‘shma gaplar. Simmetrik va asimmetrik havola bo‘laklar. Havola bo‘lakli qo‘shma gapning turlari: ega, kesim, to‘ldiruvchi, aniqlovchi, hol ergash gapli qo‘shma gaplar va ularning mazmuniy-shakliy qurilishiga oid nazariy ma’lumotlarni mustahkamlash va misollarni tahlil qilish.

Hol ergash gapli qo‘shma gaplar. Payt ergash gapli qo‘shma gap, o‘lchov-daraja ergash gapli qo‘shma gap, chog‘ishtirish-o‘xshatish ergash gapli qo‘shma gap, o‘rin ergash gapli qo‘shma gaplarga badiiy asardan misollar yig‘ish va ularni tahlil qilish.

Shartlanganlik munosabatli qo‘shma gaplar va uning turlari: sabab, maqsad, shart, to‘siqsiz va natija ergash gapli qo‘shma gaplar tahlili.

Yordamchi vositalarsiz birikadigan qo‘shma gaplar, ularning mazmuniy qurilishi, unda tinish belgilarining ishlatilishi kabi holatlarni misollar tahlili orqali mustahkamlash.

Murakkab qo‘shma gaplar va ularning an’anaviy hamda yangi tasnifiga oid mashqlar tahlili

O‘zga gapli qurilma. O‘zga gapning turlari: ko‘chirma gap, o‘zlashtirma gap, ularda tinish belgilarining ishlatilishi kabi holatlarga oid misollar tahlil qilish.

Punktuatsiya. Tinish belgilarining turlari va ishlatilish qoidalaritsh o‘zlashtirish, mustahkamlash va misollar tahlili.

Laboratoriya mashg‘ulotlari yoki tajriba darslarida savol-javob, tahlil, tushuntirish jarayonining ko‘rgazmali qurollar, kompyuter ishlanmalari va maxsus tayyorlangan kartochkalar asosida olib borilishi, reyting ballarining chiqarilishida shu omillarning ham hisobga olinishi tavsiya etiladi.