Hozirgi davrda

Matematik formulalar bilan ishlash

Excel jadvalida matematik formulalar bilan ishlashda talaygina qulayliklar bo‘lib, ulardan ba’zilarini ko‘rib chiqamiz. 1-misol. Reytingga oid masala yechamiz (E7-rasm). Sinf jurnalini eslatuvchi jadval tuzamiz.

Jadvaldan ko‘rib turganingizdek, C7 katakchadan K7 katakchagacha yoki C7:K7 blokda birinchi, C8:K8 blokda ikkinchi, C9:K9 blokda uchinchi, C10:K10 blokda to‘rtinchi o‘quvchining fanlardan olgan reyting ballari joylashadi. O‘quvchilarning fanlardan olishi mumkin bo‘lgan maksimal va olgan umumiy ballari jamlanmasi L ustunga yig‘iladi, ya’ni mos ravishda, L6 = C6 + D6 + E6 + F6 + G6 + H6 + I6 + +J6 + K6 , L7 = C7 + D7 + E7 + F7 + G7 + H7 + I7+ + J7 + K7, ... , L10 = C10+D10+... + J10 + K10 ga teng bo‘ladi. Bu yig‘indilarni turli usullarda hosil qilishimiz mumkin. 1-usul. a) L6 katakchaga C6 + D6 + E6 + F6 + G6 + +H6 + I6 + J6 +K6 ifodani tenglik belgisidan keyin kiritamiz; b) L6 katakchani L7, L8, L9, L10 katakchalarga nusxalaymiz. 2-usul. a) L6 katakchaga tenglik belgisidan keyin ÑÓÌÌ(C6:K6)ni kiritamiz;

b) L6 katakchani L7, L8, L9, L10 katakchalarga nusxalaymiz. 3-usul. a) C6:L6 blokini belgilab piktogrammasini tanlaymiz; b) L6 katakchani L7, L8, L9, L10 katakchalarga nusxalaymiz. Demak, L6 katakchaning nusxasi L7, L8, L9 va L10 katakchalarga nisbiy murojaat bilan joylashadi. Shu kabi, M6= =L6*100/$L$6 katakchaning nusxasi M7, M8, M9, M10 katakchalarga mos ravishda, L7*100/$L$6, L8*100/$L$6, L9*100/ /$L$6, L10*100/$L$6 kabi joylashtiriladi. Bu yerda, $L$6 – absolyut adres bo‘lib, umumiy ball joylashgan katakchadir. 2-misol. y=2x+19 funksiyasi qiymatlarini x ning –5 dan 21 gacha bo‘lgan toq qiymatlarida hisoblang.

1) A1 katakchaga “x ning qiymati”, A2 katakchaga “y=2x+19 ning qiymati” matnlarini, B1 katakchaga “–5” sonini yozib rasmdagidek formatlashni bajaramiz; 2) C1:O1 katakchalar blokini toq sonlar bilan to‘ldiramiz. Bu vazifani ikki xil usulda amalga oshirish mumkin. 1) A1 katakchaga “x ning qiymati”, A2 katakchaga “y=2x+19 ning qiymati” matnlarini, B1 katakchaga “–5” sonini yozib rasmdagidek formatlashni bajaramiz; 2) C1:O1 katakchalar blokini toq sonlar bilan to‘ldiramiz. Bu vazifani ikki xil usulda amalga oshirish mumkin.

2-usul. a) C1 katakchaga “–3” sonini yozib, rasmdagidek formatlab olamiz; b) B1:C1 katakchalar blokini belgilaymiz; d) blokning o‘ng quyi burchagidagi belgisidan sichqoncha yordamida 1-satr bo‘ylab o‘ngga tortib nusxalaymiz; e) nusxalashni + belgisi ostidagi qiymati o‘zgarishini ko‘rsatib turgan kvadratchada 21 hosil bo‘lguncha davom ettiramiz. 3) B2 katakchaga “=2*B1+19” formulani kiritamiz va O2 katakchagacha nusxalaymiz. 3-misol. Excel yordamida ax+b=0 ko‘rinishdagi tenglamani yeching. Sizga matematika fanidan ma’lumki, agar a=0 va b=0 bo‘lsa, x ning ixtiyoriy qiymati tenglamaning yechimi bo‘ladi. Bu hol qiziq bo‘lmagani uchun qaramaymiz. Agar a=0 va b≠0 bo‘lsa, u holda yechim yo‘q. Endi a≠0 bo‘lsin, u holda tenglamaning yechimi “–b/a” nisbatga teng bo‘ladi. Shunga asosan quyidagi rasmdagi kabi formula yozish mumkin.

Ko‘rib turganingizdek, elektron jadval imkoniyatlarini qanchalik yaxshi bilsak, unda ishlash shunchalik oson bo‘ladi. Shuni unutmaslik kerakki, funksiyalarning argumentlari qiymatlari funksiya ma’noga ega bo‘ladigan sohadan chiqib ketmasligi zarur. Excel elektron jadvalining imkoniyatlaridan yana biri, avval aytib o‘tilganidek, ma’lumotlarni turli xil diagramma yoki grafik ko‘rinishda tasvirlay olishidir. Tayyor jadvallarning grafik ko‘rinishda tasvirlanishi, birinchidan, ma’lumotlarni ko‘rgazmali ifodalaydi, ikkinchidan, natijalarni taqqoslash uchun qulay imkoniyatyaratadi. Diagramma yoki grafiklar turi qo‘yilgan masalaning mohiyatidan kelib chiqib tanlanadi, ya’ni ularning tanlanishi biror maqsad sari yo‘naltirilgan bo‘ladi. Doiraviy diagrammalar biror jarayonning taqsimotini ko‘rsatish uchun qulaydir. Quyidagi misollar shular jumlasiga kiradi: 1-misol. 6 ta tuxum, 10 gramm osh sodasi, 250 gramm sariyog‘, 400 gramm shakar, 500 gramm undan pishirilgan tortdagi mahsulotlarning foiz hisobidagi kaloriyasi topilsin. Aytaylik, 1 dona tuxumda – 300 kkal, 10 gramm osh sodasida – 2 kkal, 10 gramm sariyog‘da – 35 kkal, 10 gramm shakarda – 50 kkal, 100 gramm unda – 40 kkal quvvat bor bo‘lsin. U holda quyidagi jadval (E9-rasm) va unga mos diagrammaga ega bo‘lamiz: Diagramma yoki grafiklar turi qo‘yilgan masalaning mohiyatidan kelib chiqib tanlanadi, ya’ni ularning tanlanishi biror maqsad sari yo‘naltirilgan bo‘ladi. Doiraviy diagrammalar biror jarayonning taqsimotini ko‘rsatish uchun qulaydir. Quyidagi misollar shular jumlasiga kiradi: 1-misol. 6 ta tuxum, 10 gramm osh sodasi, 250 gramm sariyog‘, 400 gramm shakar, 500 gramm undan pishirilgan tortdagi mahsulotlarning foiz hisobidagi kaloriyasi topilsin. Aytaylik, 1 dona tuxumda – 300 kkal, 10 gramm osh sodasida – 2 kkal, 10 gramm sariyog‘da – 35 kkal, 10 gramm shakarda – 50 kkal, 100 gramm unda – 40 kkal quvvat bor bo‘lsin. U holda quyidagi jadval (E9-rasm) va unga mos diagrammaga.



XULOSA

Mantiqiy amalar hayotimizning har javhasida kerak boladi. Yani dasturlashning har bir sohasida kerak bo’layotgan mantiqiy amallar bilan ishlaymiz . Mantiqiy amallar bilan hama dasturlaeni aftomatlashtiri lozim. Dasturlar bilan ishlashda mantiqiy amalar orqali aftomatlashtirish lozimdir aks holda dasturlar ishlamay qoladi. Exceldaham mantiqiy amalar bilan funksialar orqali jadval tuzush qulayroq. Formal mantiq statik borliqqa, dialitik mantiq dinamik oiddir formal mantiq ilimda eramizdan avvalgi IV asrda buyuk yunon olimi Arastu (Aristotel) tomonidan yaratilgan. IX asrda yashab o‘tgan Markaziy Osiyolik alloma Abu Nasr Forobiy Arastuning umumiy formal mantiq tizimini uning boshqa asarlari asosida to‘ldirib, o‘z zamonasi uchun eng muhim mantiq fanini shakllantirib bergan.

Men o`zimning kurs ishimda Exsel dasturida mantiqiy amallar haqidagi umumiy tushunchalarni bayon etdim, ishlash usullarini misollar keltirish bilan yoritdim. Shu bilan birga amallarga doir bir nechta misollarni ko`rsatdim. Men o`z kurs ishimda oldimga qo`ygan maqsadimga erishdim