Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги Тошкент врачлар малакасини ошириш институги

Э кссудат ив-гиперем ик
ш акл я с с и те м и р а тк и учун т и п и к
папула хос бўлиб, ш и л л и қ қ о б и қ қаватда ш и ш ган , қ и зарган
ҳолда ж ойлаш ади. Бу ш аклда, б ем ор исси қ, аччиқ, қ атти қ ов- 
қат еганда кучли оғри кд ан ш и к о ят қилади.
Эрозив-яра шаклли
тем и р атки давол аш да э н г қ и й и н ч и л и к
ва о ғи р л и қ туғдирадиган туридир. Бу ш акл ти п и к ва экссуда­
т и в -г и п е р е м и к ш аклдаги ясси тем и р а тк и н и н г асорати с и ф а - 
тида ж ароҳатланиш устидаги яллиғланиш ҳолатидир. О ғиз ш ил- 
л и к к о б и қ қаватида ёки лабда ж ойлаш ган бу ш аклли ясси те- 
м и р атк и д а э р о зи я , я р а б ўлиб, у н и н г а тр о ф и ш и ш л и ва қ и - 
зарган асос ш аклида кўринади.
Э рози я нотўғри ш аклдаги ф и б р и н л и караш б илан қо п л ан - 
ган бўлиб, уни ол ган и м и зд а, осон қон ай д и . Булар кам сон ли
к и ч к и н а -к и ч к и н а , кам оғри кд и , айрим ҳолатда қатти қ о ғри қ- 
л и , оғи з бўш лиғи ш и л л и қ қ о б и қ қавати ва л аб н и н г бутун со- 
ҳасига тарқалувчи тавсиф да бўлади. К ўпинча, э р о зи я у зо қ вақ- 
тгача, ш и ш и б туриб қолади ва эп и тел и зац и ял ан м ай ди . Қ атор 
б е м о р л а р д а , д а в о л а ш н а ти ж а с и д а э п и т е л и з а ц и я л а н и б , тўла 
йўқолиб кетади, л е к и н ш у ёки б ош қа соҳада я н а қайта пайдо 
бўлади. К ам д ан -кам ҳолатларда эр о зи в -я р а л и тош м ал ар ш ил- 
л и к қаватда а тр о ф и ян и юзага келтиради.
Буллёз шаклли ясси темираткида
тўғноғич бош часидан л о - 
вия катталигича келадиган о қ -я л т и р о к рангдаги тугунча, усти 
Каттик к о б и қ б и л ан қопланган тугунчалардан таш ки л топган. 
Ш и л л и қ каватда пуф аклар бир неча соатдан 2 кунгача сакда-

---

162
Огиз бўш лит ш иллиқ қавати ва лаб касалликлари
нади. Ясси тем и ратки н и н г эрози в-ярали ш аклидан ф арқпи ўла- 
роқ, буллёз ш аклда эрози я тезда э п и те л и зац и ял ан ад и . Буллёз 
ш аклидаги касал л и к кечиш и турлича: б о ш қ а ҳолларда п уф ак- 
л ар н и н г қай тал ан и ш и ойлаб давом этади. П уф акли тош м ал ар 
ёки бир вақтда пайдо бўлган папулёз то ш м а, кей и н ч ал и к унга 
қ ўш и л и ш и билан юзага келади. А гар п уф аклар папулёз т о ш ­
м алар билан қўш илса, таш хислаш да қ и й и н ч и л и к ту ғд и рад и.
А типик ш аклдаги ясси тем и ратки ю қори л а б н и н г ш и л л и қ
қ о б и қ қаватида ва ш и л л и қ қ о б и қ қавати н и н г ю қори м илк б и ­
л ан алоқада бўладиган қисм и да юзага келади. Л аб н и н г м арка- 
зида қ и за р га н ж ар о ҳ ат ўчоғи ч егар ал ар и а н и қ ж о й л а ш га н и
кўриниб туради. Бу ўчоғ атроф идаги ш и л л и қ қ о б и қ қаватдан 
қисм ан кўтарилган, ун и н г ю засида кучсизгина эп и тел и й л ар - 
н и н г л о й қ а л а н и ш и , о қ и ш қ атл ам л и ка р а ш ш акл д а, ш пател 
б илан тилганда ол и н м ай д и ган ҳолда ж ойлаш ади. Б ош қа вази- 
ятл ард а ю засида э п и т е л и й л а р н и н г м ац е р а ц и я с и кузатилади. 
К ўпинча сўлак безларининг устида ўчоқ кенгайган бўлади. Бун­
д ай ҳолатда ю қори л аб н и н г барча соҳасида қ и см ан ш и ш куза­
ти л ад и .
К ўп ч и ли к бундай бем орларда ю қори кесувчи ти ш (резец )- 
л а р соқаси сўрғичлари қал и н л аш ган , қисм ан ш и ш ган , қи зар- 
ган, м илклар пастозли ҳолда бўлади, енгил текк ан д а ҳам қо- 
н ай д и , ш пател б и л ан о с о н э р о зи ял ан а д и . Бу с ў р ғи ч л ар н и н г 
ю засида, айрим ҳолларда, сези л ар си з я л т и р о қ тўр ш акл кўри- 
ниб туради. Бемор ж ароҳатланган соқанинг ачи ш и ш и д ан , оғри- 
ш идан ш и ко ят қилади.
Ю қори д а к ел ти р и л ган ясси те м и р а т к и л а р н и н г ш акл л ар и
бири и кки н ч и си га а л м а ш и н и ш и м ум кин. Э кссу д ати в-ги п ер е­
м и к ва эр о зи в-яр ал и ш акллари т и п и к ш акл асорати каби тез- 
тез юзага келади. Я сси тем и ратки оғи з ш и л л и қ қ о б и қ қавати 
ва тер и д а бир вақтда ёки к е т м а -к е т р и в о ж л а н и ш и м ум кин. 
Стоматолог врач шуни доим ёдда тугсагина, ташхислашда қийин- 
ч и л и к си з тўғри хулосага эга бўлади. Т и р с а к соҳаси н и н г п аст­
ки 1/3 қисм ига, ти ззан и н г олдинги ю заси ва б ел н и н г тер и си - 
да 0,2-1 см диам етрдаги к и н д и кси м он қичиш увчи, яри м юги- 
р и к ясси кўки ш -сарғи ш папулалар пайдо бўлади.
Кечиши.
Ш и л л и қ қаватда ясси те м и р а тк и кўплаб й иллар 
с а ^ а н и б қолади. К асал ли к н и н г қай тал ан и б туриш и ва д аво- 
м и й ли ги орасида узо қ-у зо қ рем иссив даврл ар бўлади. Я сси т е ­
м и р атк и н и н г д авом и й ли ги га организм даги м о н еъ л и к ва тиш
касалликлари туртки бўлиш и ҳам мумкин.
Қ и зи л ясси тем и р атки турлича ф ао л л и к д а кеч ад и ган су­
рункали касаллик, ун и н г бу кеч и ш и оғи з бўш лиғи ш и л л и қ ко- 
б и қ қаватида ҳам кузатилиб, ўткир ва сурункали касалли к бо- 
сқичларига ажратилади. Ў ткир босқичда кечадиган ти п и к ш ак-

---

O tv j бўш лит ш иллиқ қават и ва лабни жароҳатловчи дерматозлар
163
л л и я с с и те м и р а тк и д а ян ги пап ул ал ар ҳоси л бўлади, эк с с у ­
д ати в -ги п е р е м и к ш аклда қи зари ш ва экссудац и я, э р о зи в -я р а ­
ли ш аклда ян ги эр о зи я ёки катта ҳаж м даги ўзгариш кузатила­
ди. Ш и л л и қ қ о б и қ қ ават ту р л и -х и л ш и к а с тл а н и ш и д а (ти ш , 
протез, ўткир, ач ч и қ , қ а тт и қ овқатд ан ) ҳам ян ги ёки қайта- 
л ан у вч и тош м ал и б елгилар (К е б н ер н и н г мусбат си м п том и , к а ­
са л л и к учун хос тош м а) кузатилади. С урункали, босқичли к е ­
чадиган ҳолда К е б н е р н и н г си м п том и м ан ф и й бўлади, ж ар а­
ён п р о гр е с си ял а н м ай д и , то ш м ал ар в а қ ти -в а қ ти б и л ан йўқо- 
л и б кетади, л е к и н ян а қайта пайдо бўлади.
Л унж ва лаб қи зи л ҳ о ш и яси д аги тем и р атки ём он си ф ат- 
лига ай л ан и б кетиш и м ум кин. Ё м он си ф атл и , яъ н и ўтиб кет- 
ган тем и р атк и д а ж ароҳат асоси қ атти кд аш ад и , кутилм аганда 
ш охланиш кучайиб кетади. У зоқ вақг давомида яралар битмайди. 
А й н и қса, бу ҳол гиперкератоз атроф ида кузатилади.