Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон давлат жисмоний тарбия инстути “спорт менежменти ва иқтисодиёт”

2 – МАВЗУ: ИШЛАБ ЧИҚАРИШ ЖАРАЁНИ МАЗМУНИ, ОМИЛЛАРИ, НАТИЖАЛАРИ.
Режа:
1. Ишлаб чиқариш омиллари ва уларнинг гаркиби.
2. Ишлаб чиқариш жараёнининг мазмуни.
3. Ишлаб чнқаришнинг умумий ва пировард натижалари.

1. 
   Ишлаб чиқариш омиллари ва уларнинг таркиби
   

Ишлаб чиқариш жараёнида хақиқатда кўлланилувчи барча ресурслар ишлаб чиқариш омиллари дейилади. Иқтисодиётнинг тюими ва шаклвдан катьий назар учта омил: ишчи кучи, меҳнат куроллари ва меҳнат предметлари бўлиши шарт.
Ишчи кучи деб инсоннинг мехнат қилишга бўлган аклий ва жисмоний қобилиятларининг йиғиндисига айтилади. Ишчи кучи меҳнат қобилиятига эга бўлган кишилар учун хосдир. Лекин ишчи кучи инсоннинг ўзи эмас ёки унинг меҳнати ҳам эмас, унинг қобилиятидан иборатдир.
Меҳнат куроллари деб, инсон унинг ёрдамида табиатга, меҳнат предметларига таъсир киладиган воситаларга айтилади (машиналар, станоклар, тракторлар, қурилмалар, ускуналар ва бошқалар). Мехнат предметлари эса бевосита мехнат таъсир киладиган, яъни маҳсулот тайёрланадиган нарсалардир (ер, сув, хом ашё ва бошқа турли материаллар). Меҳнат предметлари табиатда тайёр холда учраши мумкин ёки олдинги даврдаги меҳнат маҳсули, яъни хом ашё бўлиши мумкин. Меҳнат қуроллари ва мехнат предметлари биргаликда ишлаб чиқариш воситалари деб юритилади. Бу мехнат жараёнининг табиатидан келиб чиқади; шунинг учун ҳам ишлаб ариш _Воситалари ҳамма ижтимоий-иқтисодий тизимлар, инсоният тарақкиётининг ҳамма босқичлари учун хосдир.
Ишлаб чикариш омиллари инсоният тараққиётининг ҳамма боскичлари учун умумий бўлсада, бу омилларга турли адабиётларда турлича таъриф берилади. Жумладан, «Сиёсий иқтисод» дарсликларида ишлаб чиқаришнинг даки омили: моддий ва шахсий омиллари мавжудлиги тан олинади. Бунда мехнат куроллари ва меҳнат предметлари (ер, сув, ер ости бойликлари каби табиий бойликлар ҳам) ишлаб чиқариш воситалари дейилади ва ишлаб чиқаришнинг моддий омилини ташкил этади, ишчи кучи эса унинг шахсий омили деб юритилади. Ҳозирги бозор иқтисодиётига доир кўпчшшк адабиётларда эса кшлаб чикаришнинг тўрт омили: меҳнат, капитал, ер-сув, тадбиркорлик қобилияти тан олинади.
Бу ерда ишчи кучи билан меҳнат ўртасидаги фарқни англаб олиш жуда мухимдир. Чунки, меҳнат инсоннинг тўғрироғи ишчи кучининг маълум максадга каратилган фаолияти жараёни бўлиб, ишчи кучи тушунчасидан тамомила бошқа тушунчадир. Кўпгина адабиётларда эса уларни синоним (бир хил тушунча) деб қарашади ва кўпгина чалкашликлар келтириб чикаради. Бизга маълумки, меҳнат турли омилларнинг бирикиб, амал қиладиган жараёнидир. Ишчи кучи, юқорида айтганимиздек, инсоннинг меҳнатга бўлган ақлий ва жисмоний қобилияти, унинг билим, малака даражаси билан биргаликда ишлаб чиқаришга катнашишига тайёр турган омил бўлиб хизмат қилади, меҳнат эса ишчи кучининг ишлаб чиқариш воситалари билан қўшилиши натижасида содир бўладиган ва маълум самара олишга қаратилган фаолиятдир.
Шунинг учун биз меқнат деган тушунчани эмас, балки ишчи кучи деган тушунчани ишлаб чиқаришнинг омили деб биламиз ва ишлаб чикариш омиллари ишчи кучи, капитал, ер-сув ва тадбиркорлик қобилиятидан иборат деб таъкидлаймиз (1-чизма).