III. Янги материални баён этиш.
Ҳозир биз учта гуруҳга бўлиниб иш олиб борамиз:
1-топшириқ.1. Тенгламани ечинг:
1- гуруҳ
2-гуруҳ:
3- гуруҳ:
a) 0x = 5;
b) – 2x = 0;
v) 0x = 0;
g) – 7x = –
a) 0x = 0;
b) 11x = 22;
v) 0x =
g) 3x = 0.
a) 2x = – 0,08;
b) 0x = 0;
v) x= 0;
g) 0x = – 1.
Ҳар бир тенгламада қандай жавоблар ҳосил бўлди? Доскага уларни ёзинг.
Доскада қуйидаги ёзувлар пайдо бўлади:
1
1-
гуруҳ:
a) 0x = 5,
илдизлар
йўқ;
b) – 2x = 0, x
= 0;
v) 0x = 0, x
—
ихтиёрий
сон;
g) – 7x = –
14, x = 2.
2- гуруҳ:
a) 0x = 0, x —
ихтиёрий сон;
b) 11x = 22, x = 2;
v) 0x = 1 илдизлар
йўқ
g) 3x = 0, x = 0.
3- гуруҳ:
a) 2x = – 0,08, x
= – 04;
b) 0x = 0, x —
ихтиёрий сон;
v) = 0, x = 0;
g) 0x = – 1,
илдизлар йўқ
.
Қуйидаги тенгламалар гуруҳини қараймиз (ўқитувчи тенгламани
ажратади):
0x = 5;
0x = 0;
0x =
0x = – 1.
Тенгламалар чап ва ўнг қисмларини айтинг. Улар нима билан фарқ қилади?
(Синф билан иш олиб борилади. Сўнгра якуний хулоса чиқарилади).
Ўқитувчи 0x = b тенгламани қарашни таклиф этади. Доскада суҳбат
давомида қуйидаги ёзув пайдо бўлади:
Тенглама биронта ҳам ечимга эга эмас, чунки ҳар қандай сонни
номаълум ўрнига қўйганда нотўғри тенглик ҳосил бўлади.
Қолган тенгламаларнинг умумийлиги нимада?
Бу тенгламалар ягона ечимга эга. 2-топшириқни қараймиз: (ўқитувчи
бундай топшириқларни ёзиш намунасини кўрсатади):
a) ax = 7;
b) 5x = b.
Ечиш.
а) Икки ҳолни қараймиз:
1)
a
= 0, 0x = 7, илдизлар йўқ
2) — ягона ечим.
b)
b
ax
Жавоб: а)агар
a
= 0 бўлса, у ҳолда илдизлар йўқ., агар
a
0 бўлса, у
ҳолда б) бнинг ихтиёрий қийматида ечимга эга бўлади.
Синф билан иш олиб борилади. Параметр қатнашган чизиқли
тенгламани ечиш деб нима тушунилади?
1) х ни ифодаланг;
2) параметрнинг қандай қийматларида тенглама ечимга эга бўлиши
аниқланади;
3) параметрнинг қандай қийматларида тенглама ечимга эга бўлмаслиги
аниқланади;
Сўнгра ўқитувчи яна бир марта алгоритмни оғзаки такрорлайди.
IV. Мустаҳкамлаш
1. Коэффициентни топинг:
a) 7x8xy;
b) – 4,2x5p;
v)
g) 5x – 7x;
d) 3y + 54y – 25y.
2. x номаълумни ифодаланг:
a) ax – 3(x – 4) = 7;
b) 3x – 2(x + a) = 3;
v) 6x + 5(2a – x) = – 4;
g) – 7x + 8(x + 3a) = 2.
Сўнгра ўқувчилар 3-топшириқни бажарадилар( иловани қаранг).
В. Дарснинг якуни
Параметрли тенгламалар ечиш алгортим қандай баён этилади?
Тенглама нечта илдизга эга бўлиши мумкин?
(Гуруҳ иши якун қилинади)
Уйга вазифа: карточкадаги ихтиёрий учта тенгламани эчинг (4 ва 5-
топшириқлар).
Карточка
1.Тенгламани эчинг:
a) 0 x = 0;
b) 11x = 22;
v) =-4
g) 3x = 0.
2. Тенгламани ечинг:
a) ax = 7;
b) 5x = b.
3.
a
нинг қандай қийматларида тенглама илдизга эга, унинг қайси
қийматларида эса илдизга эга эмаслигини аниқланг.
a) 3x – 2(x + a) = 2 – a;
b) a + 7(x – 1) = 2a – x;
v) ax + 5(2 – x) = 4;
g)
d)
e) 2a – 11(x + 4) = 3a + x.
4. Тенгламани ечинг:
a) 2x – 3(x – a) = 3 + a;
b) a + 6(x – 1) = 2 a + x;
v) ax – 15(2 + x) = 7;
g) 8 – ax = 3(9 + x);
d)
x
ax
5
2
e)
6
)
1
(
2
x
a
;
j) ( a
2
– 4)x = a + 2;
z)
6
5
)
2
(
x
a
5. Тенгламани ечинг:
1) 3x + 1 = a;
2) 5 + x = ax;
3) 4 = ax;
4) x = a
2
x;
5) ax – a
2
= 4 – 2x;
6) a + x = a
2
x – 1;
7) ax – b = 1 + x;
8) x = b – a
2
x;
9) ax – b
2
= 7;
10) 3 – a
2
x = xb;
11) ( a
2
– 4)x – 2 = a;
12)* ( a
2
– 6 a + 5)x = a – 1.
2.Дарс-ўйин
Тенгламаларни ечиш
8 синф
Дарс мақсадлари: қавсларни очиш қоидаларини такрорлаш; биринчи
даражали тенгламаларни ечиш.
I. Амалларни бажаринг:
1) (7m
2
– 4mn – n
2
) +(3m
2
– 2mn + 5n
2
) = 7m
2
– 4mn – n
2
+ 3m
2
– 2mn +
5n
2
= 10m
2
– 6mn + 4n
2
;
2) (5 a
2
– 11 ab + 8b
2
) – (– 2b
2
– 14 a
2
+ 6 ab) = 5 a
2
– 11 ab + 8b
2
+ 2b
2
+ 14 a
2
– 6 ab = 19 a
2
– 17 ab + 10b
2
.
II. Тенгламани ечиш:
1) (x
2
+ 13x – 4) – (x
2
+ 4x – 10) = 24,
x
2
+ 13x – 4 – x
2
– 4x + 10 = 24,
9x + 6 = 24,
9x = 24 – 6,
x = 2.
Жавоб: 2.
2) (2x
2
+ 4x – 16) – (2x
2
– 3x – 9) = 21,
2x
2
+ 4x – 16 – 2x
2
+ 3x + 9 = 21,
7x – 7 = 21,
7x = 21 + 7,
x = 4.
Жавоб: 4.
III. Ўқувчиларнинг мустақил иши
Ҳар бир партада тенгламалар ечиш алгорbтми ёзилган қоғоз қўйилган
бўлиб, унда (x
2
+2x–10)–(x
2
–5x–1)=7 тенгламани ечиш келтирилган.
Тенгламани ечиш учун
Ҳеч қандай шубҳасиз
Бўлмаймиз хуноб,
Қавсларни очамиз.
Биринчи қавслар олди плюс деб тушунилади.
Дадил бўл дўстим, интил олға ва қўрқма.
Муаммо оддий, уни ҳал эт:
Ишоралари билан ҳадлларини қайта ёз.
Сўнгра қавслар олдида минус турибди:
“Эҳтиёт бўл”, –дер улар.
Ҳадларнинг барча ишоасини ўзгартирмоқ керак,
Улар қарама-қаршилар бўлмоғи керак.
Бу қийин, сен тушунишинг керак,
Қавслар олдида -ишораларни ўзгартир.
Хатолардан сақлан,
Ҳар бир ишорани ўзгатиришга ҳаракат қил:
x
2
+ 3x – 10 – x
2
+ 5x + 1 = 7.
Кўриниб турибдики, қавсларни сен билан очдик,
Бунда диққат-эътиборли бўлдик,
Энди хотиржам олдинга борамиз,
Дастлаб ўхшашларни ихчамлаймиз:
8x – 9 = 7.
Маълумларни чапга йиғамиз:
8x = 9 + 7.
Яна ўхшашларни ихчамлаймиз.
Бунда диққат-эътиборли бўлиш керак
Ва ишораларни тўғри аниқлаш лозим.
Чапда ҳам ўнгда ҳам ҳадлар қолса,
Уларнинг ишоралари ўзгармай қолсин.
Қарама-қарши шорага алмаштирдик
Ўтказган ҳадимиз ишорасин.
Ва тенгламани олдик,
Шубҳа уйғотмайдиган:
8x = 16.
х олдидаги коэффициентга бўламиз
иккала қисмини х = 2 ни оламиз
ва уни ҳоҳиш бўйича текширамиз.
Текшириш.
Дастлабки тенглама чап қисмига
х ўрнига олинган ечимни қўямиз:
(x
2
– 3x – 10) – (x
2
– 5x – 1) = (22 + 3 2 – 10) – (22 – 5 2 - 1).
Кўрсатилган амалларни бажарамиз.
Қандай қилиб? Биз буни олдиндан биламиз
(4 + 6 – 1) – (4 – 10 – 1) = – (– 7) = 7.
Энди биз сен билан жавобни ёзамиз.
Муаммони ҳал қилдик, у энди йўқ.
Мустақил ечинг:
1) (x
2
+ 6x – 10) – (x
2
– 3x + 14) = 3;
2) (x
2
– 7x – 8) – (x
2
– 9x – 2) = 6;
3) (x – 2)
2
– (x – 1)
2
= – 7;
4) (x + 5)
2
– (x + 3)
2
= 28/
Уйга вазифа: ҳар бир ўқувчига худди шунга ўхшаш тенглама тузиш
таклиф этилади.
Do'stlaringiz bilan baham: |