Ўзбекистон республикаси Олий ва ўрта махсус таълим

Боғланишли нутққа оид асосий кўникмалар 
Уқувчилар нутқини ўстириш уларга аниқ кўникмаларни сингдириш демакдир. Бошланғич синф 
ўқувчилари мустақил машқ сифатида боғланишли нутқни ўстиришдан қуйидаги кўникмаларни билиб 
оладилар: 
Мавзуни тушуниш, чегарасини аниқлаш ва уни нисбатан тўлиқ ёритиш кўникмаси. Масалан, 
«Биз пахта теримида қандай ёрдамлашдик?» мавзуси берилса, ўқувчилар аниқ бажарган ишлари ҳақида 
ҳикоя қиладилар. Улар мавзуни яхши тушунишлари учун баён матни қайта ҳикоя қилдирилади, иншода эса 
берилган мавзу юзасидан мустақил ҳикоялаш машқ қилинади. 
Иншони асосий фикрга бўйсундириш кўникмаси. Болалар иши маълум фикрни (табиатнинг 
ажойиб тасвирини идрок этиш, ўзларининг бахтли ҳаётидан ғурурланиш, меҳнатга ва меҳнат кишиларига 
муҳаббатни) ифодалайди. 
Ҳикоя, иншо учун мавзуга тааллуқли, уни ёритишга зарур бўлган материални йиғиш. Бу баёнга 
ҳам тааллуқли бўлиб, намунавий матн таҳлил қилинади, мазмунини тўғри тушуниш устида ишланади, 
асосий мазмун ажратилади. 
Материални тартибга солиш, уни тегишли изчилликда жойлаштириш, матн режаини тузиш ва 
шу режа асосида ёзиш кўникмаси. 
Ф и к р н и адабий тил нормаларига риоя қилган ҳолда 
 т ўғр и ифодалай олиш кўникмаси. Бунинг учун баён ва иншони нутқий шакллантириш олдидан 
унга тил томондан тайёргарлик кўрилади. 
М а т н н и оғзаки ёки ёзма тузиш, иншони ёзиш, яъни барча тайёргарлик ишларини якунлаш 
к ў н и к м а с и. 
Ёзилган матнни т а ко м и л л а ш т и р и ш кўникмаси. Бу кўникма ўз ижодига танқидий 
муносабатда бўлиш асосида тарбияланади. ´қувчилар материал танлашда ва уни жойлаштиришда, сўз 
танлаш, сўз бирикмаси ва гап тузишда ўзлари йўл қўйган камчиликни, хатони фаҳмлашга ўргатиб борилади. 
´қитувчидан ўқувчини навбатдаги иншога тайёрлашда шу машқнинг педагогик мақсадини, 
ўқувчиларни нимага ўргатишни, тафаккури ва нутқини қандай бойитишни, шунингдек, машқлар 
изчиллигида шу иншонинг тутган ўрнини аниқ кўз олдига келтириш талаб этилади. Шунинг учун 
ўқувчиларнинг боғланишли нутқини ўстиришга оид машқ турларининг бир йиллик режасини тузиб олиш 
тавсия этилади. Режада ўқувчилар ёшига мос баён ва иншонинг барча турлари ҳисобга олиниши зарур.