Ўзбекистон республикаси халқ таълими вазирлиги дарсликнинг янги нашри устоз Ўзбекистонда хизмат кўрсатган Фан ва теҳника арбоби профессор

XV БОБ
ҚОБИЛИЯТ ВА ҚИЗИҚИШ, ҲАВАС
Шахснинг барча ндивидуал хусусиятлари фаолият жараёнида намоён бўлади. Қобилият ва қизиқиш-ҳавас шахснинг асосий индивидуал хусусиятларидир.
I.ҚОБИЛИЯТ
1.Қобилият ва унинг турлари тўғрисида умумий тушунча.
Кишилар турли соҳалардаги фаолиятларида – меҳнат, ўйин, ўқиш ва ижодиётда бирор нарсани тез ёки секин бажаришлари билан бир-бирларидан фарқ қиладилар. Баъзи бир одам бир ишни секинлик билан бажарса, бир киши тезлик билан бажаради. Айрим кишиларнинг фаолиятлари самарали, серунум бўлса, бошқаларники эса кам унум бўлади. Баъзи одамлар ўз ишларида ижодий, оргинал усулларни кўпроқ қўлланса, баъзи бир кишиларнинг ишларида эса бундай усуллар камроқ кўринади. Кишилар фаолиятининг мана шу хусусиятига қараб, биз уларнинг қобилиятлари қандайлигини аниқлаб оламиз.
Қобилият – кишининг муайян фаолиятига бўлган лаёқатидир.
Кишилар қобилияти ниҳоятда хилма-хил бўлади. Ҳар бир касб кишидан меҳнатда, ижодиётда ва ўқиш фаолиятларида тегишли қобилият талаб этади. Киши фаолиятининг ҳар хил турларига мувофиқ, назарий ва амалий қобилиятлларни, математика, техника, музика, адабиёт, педагогика, ҳўжалик, ташкилотчилик ва бошқа соҳаларга оид қобилият турлари бўлади.
Инсон қобилиятининг барча турлари ҳамма одамларга хосдир – ҳар қайси одам маълум даражада киши фаолиятини барча турларига лаёқатли бўлади, лекин, шу билан бир қаторда, кўпчилик фаолиятнинг бир неча соҳасидан ёки ҳатто бир соҳасида салоҳият ортиқроқ бўлади.
Бирор соҳада қобилияти сезиларлироқ бўлиб кўринадиган айрим кишиларни қобилиятли киши (умуман) қобилиятли математик, қобилиятли музикачи, конструктир, рассом ва ҳоказо дейдилар.
Фаолиятнинг бирор тури соҳасида қобилиятнинг пайдо бўлиш даражаси муайян кишининг индивидуал хусусияти билан характерланади.
Қобилиятнинг бундай хусусиятлари мактаб болаларида ҳам кўринади. Баъзи бир ўқувчилар ўзларининг зеҳни ўткирликлари билан, бошқалари поэтик асарларни аниқ идрок қилишликлари билан, учинчиси эса, техник ижодкорлиги билан, тўртинчиси эса, ўзининг лаборатория машғулотларига уста бўлиш ва ҳоказолар билан ажралиб туради.
Айрим кишиларнинг қобилияти биргина соҳада эмас, балки бир неча соҳаларда яққол намоён бўлади. Бундай кишилар ҳар томонлама қобилиятли кишилардир.
Одамнинг қобилиятларида туғма хусусиятлар ҳам намоён бўлади.