Зарифбой ибодуллаев асаб ва руҳият илмий-оммабоп рисола

 Онгсизлик нима?
З. Фрейд бизда «яшириниб» ётган психологик жараёнларни онгсиз 
жараёнлар деб атади. Рус пси хологлари бу ҳолатни турли атамалар би-
лан таърифлашади: «бессознателное» (онгсизлик), «под сознание» (он-
гости). 
Ўзбек олимлари ичида онг сиз ликни «ботиний онг» деб аташ такли-
фи ҳам киритилган (А. Усмонхўжаев). 
Шундай қилиб, ҳанузгача фанда катта шов-шувларга сабаб бўлиб ке-
лаётган ва моҳияти тўлалигача ўрганилмаган ушбу ноаниқ психологик 
жараёнларнинг атамаси ҳам ноаниқ бўлиб қолмоқда. Уларнинг маъно-
сини ўзгартирмаган ҳолда мен «онгсизлик» атамасини маъқул топдим.
Онгсизлик бу шундай ҳолатки, бунда одам ихтиёрсиз тарзда, ўзи 
билмасдан ёки англамасдан турли хатти-ҳаракатларни амалга ошира-
ди. Бу хатти-ҳаракатлар ўз-ўзидан кундалик ҳаётда, уйқуда, яъни туш 
кўраётганда ёки гипнотик ҳолатларда кузатилиб туради. Онгсизлик, та-
биийки, онгга боғлиқ бўлмаган ҳолат. 
З. Фрейднинг таъбирича, онгдан сиқиб чиқарилган одамнинг таби-
ий инстинктлари онг остида қўним топади. Онгсизлик туғма хусусият 
бўлиб, инсоннинг барча хатти-ҳаракатларини белгилаб беради.
Фрейд бўйича инсон руҳияти модели. Муз тоғининг сиз кўриб турган қисми 
бизнинг онгимиз. Бироқ сувнинг тагида муз тоғининг жуда катта қисми 
кўринмай ётибди. Унинг мана шу кўринмай ётган қисми онгсизликдир.

---

ЗАРИФБОЙ ИБОДУЛЛАЕВ
138

 Фрейд бўйича руҳият модели қандай?
З. Фрейд ўз кузатувларига асосланиб, инсон руҳиятининг янги бир 
моделини яратди. Унга асосан бир-бирига узвий боғлиқ бўлган 3 та 
психологик тузилма мавжуд. Булар ид, эго ва супер-эго. «Ид» – бу инс-
тинктлар. У онгдан холис. «Эго» – бу Мен. Унинг онги бор. «Супер-эго», 
яъни «Супер-мен» – бу одамни ўраб турган муҳит, жамият. «Супер-мен» 
одамнинг хулқ-атворини «тепадан» назорат қилиб туради. Бу тушунча-
ларнинг ҳар бирига таъриф бериб чиқамиз.
