Zamonaviy fan va talim tarbiya: muammo, yechim, natija

AJDODLARIMIZ BOLALARDA IJTIMOIY SOG‘LOM MUHITNI ShAKLLANTIRISh 
XUSUSIDA 
Xurramov Eshmaxmat Eshqulovich 
TVChDPI “Maktabgacha va boshlang‘ich ta’lim” fakulteti Maktabgacha ta’lim kafedrasi 
o‘qituvchi 
O‘zbekiston  Respublikasining  mustaqilligini  mustahkamlashda  shubhasiz,  davlatimizning  ko‘p 
asrlik tarixi, xalqimizning urf-odatlari, an’analari, qadriyatlari, pedagogik merosi muhim ahamiyatga ega. 
Respublikamizning  taraqqiyot  yo‘li  milliy  xususiyatlarni  tiklash  va  rivojlantirish  yo‘lidir.  Bu  esa 
ta’lim-tarbiya orqali amalga oshiriladi. Bugungi kunda ta’lim-tarbiya oldida turgan muhim vazifalardan biri 
ham yoshlarda milliy odob, axloq, saxiylik va sahovatpeshalik, vatanparvarlik, do‘stlik, mehr-shafqatlilikni 
shakllantirishdan  iborat.  Shuningdek,  o‘quvchilarda  ustoz  va  ota-onalarni  ulug‘lash,  kattalar  va  qavmu-
qarindoshlarni hurmat qilish, ilmu-ma’rifatni egallash kabi milliy xususiyatlarga bevosita bog‘liq bo‘lgan 
fazilatlar shakllantirilishi kerak. 
O‘quvchilarning barkamol shaxs bo‘lib yetishishlarida, shubhasiz, umumiy o‘rta maktab va undagi 
ijtimoiy muhit muhim ahamiyat kasb etadi. Ularning sog‘lom, baquvvat bo‘lishlari jamiyat ravnaqi kafolati 
hisoblanadi. 
Ajdodlarimiz  o‘z  vaqtida  yoshlarning  har  tomonlama  barkamol  shaxs  bo‘lib  voyaga  yetishlarida 
quyidagilar zarurligini ta’kidlaganlar: 
o‘qituvchilar ta’lim oluvchilarning bo‘sh vaqtlarini to‘g‘ri tashkil etishlari; 
ularni  darsdan  keyin  yoki  tanaffuslarda  turli  ijtimoiy  mehnat  turlariga  jalb  etish,  jumladan, 
duradgorchilik, dehqonchilik va h.k.; 
kitobxonlik, she’rxonlik, ashulaxonlik kabi tadbirlar uyushtirish; 
oilada  hadislar  o‘qib  berish,  ularning  mazmunini  aytib  berish,  shuningdek,  ertaklar,  maqollar, 
masallar hikoya qilib berish. 

---

 
289 
 
Yoshlarning barkamol shaxs sifatida shakllanishlarida jismoniy jihatdan rivojlanishlari ham muhim 
ahamiyat  kasb  etadi.  Bu  esa  jismoniy  tarbiya  darslarida  amalga  oshiriladi.  Jismoniy  jihatdan  baquvvat 
o‘quvchilarda  vatanni  sevish,  mehnatsevarlik,  do‘stlik,  o‘rtoqlik,  mehr-shafqatlik,  ustoz  va  ota-onalarni 
hurmat qilish kabi shaxsiy sifatilar rivojlanadi. 
O‘quvchilarda shakllangan har bir shaxsiy sifatlarini asoslashga harakat qildik. Vatanni sevish – bu 
o‘zining tug‘ilib o‘sgan yurtini sevish, unga sodiq farzand bo‘lish; 
vatanimizning tarixi va hozirgi kuni haqida bilimga ega bo‘lish; O‘zbekiston davlat ramzlarini bilish 
va Prezidentiga sadoqatli bo‘lish. 
Mehnatsevarlik  –  har  bir  o‘quvchida  mehnatsevarlik  hissi  shakllangan  bo‘lishi,  mehnat  orqasidan 
jamiyat va davlat ravnaq topishi, bu sohada do‘stlariga o‘rnak bo‘lishga harakat qilishi, mehnat qilgan shaxs 
yaxshi yashashi haqida ko‘nikmalar singdirilishi. 
Do‘stlik, o‘rtoqlik – o‘quvchilar do‘stlik, o‘rtoqlik sifatlarini tushunishi, uni qadrlashi, bir-biriga har 
doim yordam ko‘rsatishi, do‘stining manfaatini o‘zining manfaatidan ham yuqori qo‘ya olishi. 
Mehr-shafqatlik  –  jamiyat  a’zolariga  nisbatan  shafqatli  va  marhamatli,  oilasi  va  sinfdoshlariga 
nisbatan mehrli bo‘lishi, o‘simliklar va hayvonot dunyosini yaxshi ko‘rishi, ularni asrab-avaylashi. 
Ustoz  va  ota-onalarni  hurmat  qilish  –  ustoz  va  ota-onalarga  nisbatan  ehtiromlib  bo‘lish,  ularning 
qadriga yetish, ustozi va oilasi sha’ni, obro‘sini saqlashga bor kuchi va bilimini ayamasligi, ustoz va ota-
onasiga nisbatan mehrsizlik va ularni obro‘sizlantiradigan ishlarga qarshi kurasha olishi kerak. 
Biz  yuqoridagi  shaxsiy  sifatlarning  shakllanganligini  aniqlash  maqsadida  o‘quvchilar  o‘rtasida 
anketa savollari o‘tkazdik va olingan javoblarga qarab o‘quvchilarda axloqiy fazilat va xislatlarni tushuna 
bilishi, ularni mazmun va mohiyatini anglash darajasida o‘zgarishlarni belgilash uchun, ularni quyidagi uch 
daraja(yuqori, o‘rta, quyi)ga ajratishga harakat qildik: 
vatanparvarlik, mehnatsevarik, do‘stining yaxshi va yomon kunlarida u bilan birga bo‘la oladigan, 
mehr-shafqatli, ustozi va ota-onasini hurmat  qila oladigan o‘quvchilarni yuqori daraja; vatanparvarlik va 
mehnatsevarlikning ma’no va mazmunini yuzaki tushunadigan, shaxsiy manfaat yuzasidan do‘st va o‘rtoq 
bo‘ladigan,  ustozi  va  ota-onasini  nomigagina,  majburiy  ravishda  hurmat  qiladigan  o‘quvchilarni  o‘rta 
daraja; vatanparvarlik va mehnatsevarlik tushunchalarini farqlay olmaydigan, do‘stlik, o‘rtoqlik fazilatlari 
va mehr- shafqatlilikning mazmuni va mohiyatini tushunib yetmaydigan, ularga amal qilmaydigan, yolg‘on 
gapiradigan, ustozi va ota-onasini hurmatlash lozimligini tushunmaydigan o‘quvchilarni esa quyi darajaga 
kiritdik. 
O‘quvchilar bilan o‘tkazilgan  tajriba-sinov ishlari natijalari,  savol-javoblarning tahliliga asoslanib 
quyidagi xulosalarni bayon etish mumkin: 
o‘quvchilarni  vatanparvarlik  ruhida  tarbiyalash,  ularga  vatan,  vatanparvarlik,  mustaqil 
O‘zbekistonning hududi, davlat ramzlari, aholisi, tili, dini, jamiyat a’zolarining turmush tarzi, qadriyatlari 
haqidagi tushunchalarni singdirib borish, vatanparvarlik tarbiyasining ma’no-mazmuni va mohiyati haqida 
bilim berishni kuchaytirish; 
o‘quvchilarda  mehnatsevarlik,  do‘stlik,  sadoqatlilik,  ustoz  va  ota-onalarni  hurmat  qilish, 
mehnatsevarlik,  do‘stlik,  sadoqatlilik  kabi  tushunchalarning  ma’no-mazmuni  va  tavsiflarini  bilishlariga 
yetarli darajada e’tibor qaratish lozim. 
Umuman  olganda,  o‘quvchilarning  barkamol  bo‘lib  shakllanishlarida  Qur’on,  Hadis  hamda 
xalqimizning  milliy  qadriyatlari,  xalq  og‘zaki  ijodi  hamda  buyuk  allomalar,  fozilu-  fuzalolar  tomonidan 
yoshlar ta’lim-tarbiyasiga oid yozilgan asarlarni o‘rganish