‘z b e k is t n r espu blik asi o L iy va ‘rta m axsus ta’ L i m vazirlig I

FUQ ARO LIK   TARBIYASI
Fuqarolik tarbiyasining mazmuni va vazifalari.  Mustaqil  0 ‘zbekiston 
Respublikasida  sh akllanayotgan  milliy  istiqlol  g ‘oyalari  fuqarolarni 
Respublika  Konst it utsiyasida  e ’t i r o f  etilgan  insonparvar,  dem okratik, 
h uquqiy  davlat  va  huq u q iy   ja m iy a tn i  barpo  etishdek  ezgu  maqsad 
atrofida  birlashtirishga xizmat  qiladi.  H a rb irfu q a r o n in g  ijtimoiy-siyosiy, 
huquqiy faolligini yuzaga  keltirish,  huquqiy madaniyatini q a r o r toptirish
—  fuqarolik  (huquqiy) j a m iy a tn in g   asosiy  talabi  sanaladi.
Jam iyat  t o m o n id a n   q o n u n c h ilik   yo ‘li  bilan  belgilangan  talablar 
fuqaro xulqini baholash,  xatti-harakatlari  mohiyatini  tahlil  qilish  uchun 
m ezo n   b o ‘lib  xizm at  qiladi.  A n a   shu  talablarga  m uvofiq  fuqaroning 
xulq-atvoridagi ayrim k o ‘rinishlar,  harakatlar yoki o d atlar m a ’qullanadi 
yoki  qoralanadi.
0 ‘zbekiston  Respublikasi  fuqarolarining m aqsadi erkin,  demokratik, 
insonparvar huquqiy davlat  va jam iyatni qurishdir.  Bu jam iyatni bunyod 
etish  j a r a y o n i d a   yangi  ijtim o iy   fuqa rolik  tarb iy a sin i  tash k il  etish 
vazifalarini  y a n a d a   m urakkablashtiradi.  Zero,  d e m o k ra tik ,  huquqiy 
jamiyat  b a rp o   etilishining  m uvaffaqiyati  fuqarolarning  ijtimoiy-siyosiy 
onglilik  darajasi,  fuqarolik  fazilatlarining  q a ro r  topganligi  va  ijtimoiy 
faollik  k o ‘rsatkichlariga  bog'liq.
F u q aro lik n in g   ijtimoiy  asosi  yangi  ijtimoiy-iqtisodiy m u n o sab atlar 
b o ‘lib,  u n d a   fuqa ro larn in g   shaxsiy  m anfaati  jam iy at  m anfaati  bilan 
q o ‘shilib,  uyg‘unlashib  ketadi.
Milliy va  u m u in in s o n iy  q a d riy a tla r m a z m u n id a   aks etgan g'oyalar, 
d e m o k r a t ik   ta la b la r  h a m d a   a x lo q iy -h u q u q iy   m e ’y orlarga  muvofiq 
faoliyat  yuritish  ijtimoiy fuqarolik  m unosabatlarining m u h im   qoidasiga 
aylanadi.
F u q a ro lik  tarbiyasi  fuqarolik tush u n ch asin in g  m ohiy atin i  anglatish 
o r q a li   o ‘q u v c h i l a r d a   y u k s a k   d a r a ja d a g i  f u q a r o l i k   m a d a n i y a t i n i  
s h a k l l a n t i r i s h ,   u l a r n i   x a lq ,   V a t a n ,   j a m i y a t   m a n f a a t l a r i   y o ‘lida 
kurashuvchi  fuqarolaretibtarbiyalashga yo‘naltirilgan pedagogik jarayon. 
F u q arolik  tarbiyasining  m ark a ziy   obyekti  fuqaro  sanaladi.
F u q a ro   fuqaroligi  h u q u q iy  jih a t d a n   e ’tiro f etilgan  h a m d a   muayyan 
jam iyat  (davlat)  a ’zosi  b o ‘lgan  shaxsdir.
F u q a ro lik   esa  huq u q iy   va  axloqiy  m e ’yorlarga  ongli  rioya  etish, 
m a ’lum   h u quqlardan  foydalanish  h am d a burchlarni bajarishga  mas’ullik 
bilan   y o n d a s h u v ,  m e h n a t   ja r a y o n i   va  j a m o a d a g i  faollik,  m a ’naviy 
yetuklik  asosida  m uayyan  dav latg a  mansublik.

---

F u a a r o l i k   ta rb iv a sin in g   vaz ifalari  t i z i m i ni  q u y i d a g i l a r   t a s h k il 
etadi:
1.  Yosh  avlodni  doim iy  ravishda  ja m iy a td a   u s tu v o r   m av q eg a  ega 
boMgan  axloqiy  va  huquqiy  m e ’yorlarga  rioya  etish g a  o ‘rgatib  borish.
2
.  0 ‘q u v c h i l a r g a   f u q a r o l i k   h u q u q   v a   b u r c h l a r i   t o ‘g ‘r i s i d a  
m a ’lu m o tl a r   berib  borish,  u la rd a   fuqarolik  fa o liy a tin i  tashkil  etish 
bora sida  k o ‘n ikm a  va  m alak a la r  hosil  qilish.
3.  0 ‘quvchilarda davlat  ram zlariga  nisbatan  h u r m a t   va  m u h a b b a tn i 
q a r o r   toptirish,  Respublika  P rez id e n ti  s h a ’ni,  o r - n o m u s i n i   h im o y a  
qilishga  tayyorlik  hissini  shakllantirish.
4.  0 ‘q u v c h ila r d a   xalq  o ‘t m is h i,   m illiy  q a d r i y a t l a r g a   n is b a ta n  
m uhabbat  tuyg‘usini uyg‘otish,  ulardan g‘ururlanish,  faxrlanish va  iftixor 
hislarini  oshirish.
5.  V a ta n ,  xalq  va  millat  ishiga  sodiqlik,  o ‘z  m a n fa a tla rin i  yurt 
m a n f a a t l a r i   bilan  uyg‘u n l a s h ti r a   olishga  e r is h is h ,  fid o iy   f u q a r o n i  
tarbiyalab  voyaga  yetkazish.
6
.  V atan,  yurt  ozodligi  va  m ustaqilligini  e ’zo z lo v c h i,  a rd o q lo v c h i, 
uni  him o y a qilishga tayyor fuqaroni tarbiyalash  ishiga  keng j a m o a tc h ilik  
e ’tiborini jalb  etish.
0
‘quvchilarning fuqarolik tarbiyasini tashkil  e tis h d a  shaxsga davlat 
K o n s t i t u t s i y a s i d a   k o ‘rs a ti lg a n   h u q u q l a r d a n   f o y d a l a n i s h   h a m d a  
b u r c h la r n i   bajarish  x ususida  m a ’l u m o t l a r   b e r is h ,  u l a r d a   ijtim o iy  
faoliyatni  tashkil etishda h u q u q lard a n   foydalanish va b u rc h la rn i bajarish 
b o ‘y ic h a   k o ‘nikm a  va  m alak a la rn i  hosil  qilish  m a q s a d g a   m uvofiqdir.
R e s p u b l i k a   B osh  q o n u n i d a   s h a x s n i n g   q u y i d a g i   h u q u q l a r i  
k a f o l a t l a n a d i :   y a s h a s h   h u q u q i ,   e r k i n l i k   va  s h a x s i y   d a x l s i z l i k ,  
ayblanayotgan  shaxs  ishining  s u d d a   q o n u n i y   ta r tib d a ,  o s h k o r a   k o ‘rib 
chiqilishi,  har kim o ‘z sha’ni va o b ro ‘siga tahdid qiladigan tajovuzlardan, 
shaxsiy  hayotga  aralashishdan  h im o y alan ish   va  t u r a r - j o y   daxlsizligi, 
Respublika  h u d u d id a   b i r j o y d a n   ikkinchi joyga  k o ‘c h is h ,  0 ‘z b e k isto n  
Respublikasiga  kelish  va  u n d a n   ch iq ib   ketish,  fikrlash,  s o ‘z  va  e ’tiq o d  
erkinligi,  vijdon  erkinligi,  davlat  ishlarini  b o s h q a r is h d a   bevosita  yoki 
o ‘z  vakillari  orqali  ishtirok  etish,  q o n u n i y   m itin g lar,  yig‘ilishlar  va 
nam oyishlarda ishtirok etish,  kasaba  uyushm alarida,  siyosiy p artiyalarga 
va  b o s h q a   ja m o a t  birlashm alariga  uyushish,  o m m a v i y   h a r a k a t la r d a  
ishtirok  etish,  saylash  va  saylanish,  m u l k d o r   b o ‘lish,  m e h n a t   qilish, 
erkin  kasb tanlash,  d a m  olish,  q a r ig a n d a   yoki  m e h n a t  qilish  la y oqatini 
y o 'q o tg a n d a ,  shuningdek,  b o q u v c h is id a n   m a h r u m   b o ‘lg a n d a   ijtim oiy

---

t a ’m in o td a n   foydalanish,  tibbiy  xizm atd an   foydalanish,  bilim   olish, 
ilmiy  va  texnikaviy  ijod  erkinligi.
0
‘quvchilarga  huquqlari  borasidagi  bilim larni  berish  bilan  birga 
fuqarolarning  burchlari  nim alard a n   iborat  ekanligi  h aqida  m a ’lumot 
berish,  bu  xususida  o ‘quvchilarda  am aliy  k o ‘nikm alarn i  hosil  qilish 
k o ‘zlangan  m aqsadga  erishishda  muvaffaqiyat  om ili  b o ‘ladi.
F u q a r o l a r n i n g   b u r c h l a r i   q u y i d a g i l a r d a n   i b o r a t d i r :   f u q a r o l a r  
Konst it utsiya  va  q o n u n la rd a   k o ‘zda  tutilgan  talablarga  rioya  etishga, 
b o sh q a  kishilarning  h u quqlari,  erkinliklari,  s h a ’ni,  q a d r -q im m a tin i 
hurm at  qilish;  0 ‘zbekiston xalqining tarixiy,  m a ’naviy-madaniy merosini 
a v a y l a b   a s r a s h ;   f u q a r o l a r   t a b i i y   a t r o f - m u h i t g a   e h t i y o t k o r o n a  
m u n o s a b a td a   b o ‘lish;  q o n u n l a r   bilan  belgilangan  soliqlar  va  mahalliy 
yig‘imlarni  t o ‘lash;  0 ‘zbekiston  Respublikasini  him oya qilish.  Yuqorida 
qayd  etilgan  b u rc h la rn i bajarish  0 ‘zbekiston  Respublikasining  fuqarosi 
sanaluvchi  h a r  bir  kishining  m u q a d d a s   burchidir.
F u q a ro .  F u q arolik  va  uning  mohiyati.  Ijtimoiy  hay o td a  fuqarolik 
m a d a n iy a tn in g   shakllanishi  u c h u n   za ru r  s h a r t- s h a ro itla rn i  vujudga 
keltirish: jam iy at  va  shaxs  (fuqaro)  manfaatlariga t o ‘la  m os keladi.  Shu 
sababli  R espublika  mustaqilligi  sharoitida  fuqarolik  tarbiyasini  tashkil 
etish  m a z m u n i n i   tu b d a n   yangilash  zaruriyati  yuzaga  keldi.  Fuqarolik 
tarbiyasini  keng  k o ‘lamli  (k o m p le k d )  tarzda  tashkil  etish  —  bugungi 
k un  d a ’vati  va  talabi  b o ‘lib  q o lm o q d a .  U shbu  talab n i  ijobiy  ravishda 
hal  etish  oila  —  t a ’lim  m uassasalari  -  jam oatch ilik   —  davlat  — jamiyat 
o ‘rtasidagi  m u s ta h k a m   h am korlik  m u h im   aham iyatga  ega.
F uqaro  —  fuqaroligi  huquqiy jih atd an  e ’tirof etilgan h a m d a   muayyan 
jam iyat  (davlat)  a ’zosi  b o ‘lgan  shaxs.  0 ‘z  fuqarolariga  ega  boMish  har 
bird av la tn in g  z arur va  m u h im  belgisi sanaladi.  Fuqarolarning mavjudligi 
sababli  davlat  m a v h u m   t u s h u n c h a  b o ‘lmay,  m uayyan  m exanizm ga ega 
subyekt  sifatida  m a y d o n g a   chiqadi.  H uquqiy  o ‘rni  q o n u n   y o ‘li  bilan 
kafolatlangan  shaxsning davlat  ichkarisida yoki tashqarisida b o ‘lishidan 
q a t ’i  n az ar,  m a ’lum  bir  davlatga  qarashliligi  holati  fuqarolik  deyiladi. 
0 ‘z b e k isto n   fuqarosi  0 ‘z b e k isto n   R espublikasining  K o n st it utsiyasi 
h a m d a   R espublika  Oliy  Majlisi  t o m o n id a n   q abul  qilingan  tegishli 
q o i d a l a r ,   b e lg i l a n g a n   h u q u q l a r d a n   fo y d a la n a   o l a d i ,   q o n u n l a r d a  
k o ‘rsatiIib  o ‘tilgan  b u rc h la rn i  bajaradi.
Fuqarolik  huquqiy va axloqiy  m e ’yorlarga ongli  rioya etish,  m a ’lum 
h u q u q la r d a n   foydalanish  h a m d a   burchlarni  bajarishga  m a s ’ullik  bilan

---

y o n d a s h u v ,  m e h n a t  jara y o n i  va  j a m o a d a g i  faollik,  m a ’naviy  yetuklik 
asosida  muayyan davlatga  mansublikdir.  D e m a k ,  «fuqarolik o ‘z davlatiga 
n i s b a ta n   h u q u q   va  b u rc h la r  bilan  b o g ‘la n g a n ,  h u q u q iy   va  axloqiy 
m e ’yorlarga ongli  rioya etishni,  m e h n a t  va j a m o a d a   faollikni,  m a ’naviy 
y etuklikni  n azarda  tu ta d i» 1.
F u a a ro lik n in g   asosiy  tarkibiy  qismlari  quyidagilardir:
—  m uayyan  davlat  (jamiyat)  a ’zosi  ekanligini  his etish,  shaxs taqdiri 
davlat  va  jam iyat  hayoti  bilan  uzviy,  c h a m b a r c h a s   b o g ‘liq  ekanligini 
tu s h u n ib   yetish;
—  xalq,  davlat  oldidagi  fuqarolik  h u q u q   va  b u r c h la rin i  q o n u n c h i l i k  
asosida  bilish,  ularga  so‘zsiz,  q a t ’iy  am al  qilish;
—  o ‘z  xalqi,  davlati  o 'tm is h ig a   h u rm a t  tu y g ‘usini  q a r o r   to p tirish , 
shaxsiy  m a n fa a tla rid a n   R espublika  (V atan)  m a n fa a tla rin i  u stun  q o ‘ya 
bilish,  xalq  va  Vatan  ravnaqi,  istiqboli  u c h u n   k u ra sh ish g a  tayyorlik, 
yurt  tinchligini  him oya  qilish,  asrab-avaylash;
—  davlat  ramzlariga  nisbatan  cheksiz  m u h a b b a t n i   q a r o r   to p tiris h , 
u larn in g   m uhofazasi  u c h u n   tayyorlik,  davlat  ra m z la rin in g   m illat,  xalq 
o r - n o m u s i ,  s h a ’ni,  q a d r - q i m m a ti   ekanligini  anglash;
—  ijtimoiy-siyosiy  onglilik,  ijtimoiy  faollik,  d a v la tn in g   ichki  va 
x alq aro   siyosati  qoidalarini  t u s h u n is h   va  idrok  qilish;
—  m illiy  va  u m u m i n s o n i y   a x lo q   h a m d a   h u q u q   m e ’y o r l a r in i  
buzilishiga  nisbatan  m urosasiz  kurashish.