‘z b e k is t n r espu blik asi o L iy va ‘rta m axsus ta’ L i m vazirlig I

Hamma  ezguliklar bilim  nafl  tufaylidur,
Bilim  tufayli,  go ‘yo   ко ‘kka  yo  7  topiladi.
Ushbu  fikrlami  ifoda etganda a llo m a   n a q a d a r h a q   edi.  Z e r o ,   o r a d a n  
t o ‘q q i z - o ‘n  asr  vaqt  o ‘tgach,  inson  n afaq at  o sm o n g a   u c h a   o ld i,  balki 
ko in o tn i  h a m   zabt  etishga  m uvaffaq  b o ‘ldi.
B a h o v u d d in   N a q s h b a n d i y   t a r i q a t i d a   avliyolik  k u c h - q u v v a t i n i  
ezgulikka,  i l m - m a ’rifatni  rivojlantirishga  y o ‘naltirish  y e ta k c h i  o ‘rin 
tutadi.  Binobarin,  i l m - m a ’rifat  zu lm   va b i d ’atd a n   forig1  b o ‘lish  y o ‘lidir. 
A llo m a  to m o n id a n   ilgari  surilgan  «Xilvat  d a r   a n j u m a n » ,  « S a fa r  d a r  
vatan»  g ‘oyalari  mavjud  bilim larni  s u h b at  h a m d a   am aliy o t  y o r d a m i d a  
o ‘z l a s h t i r i s h   m a q s a d g a   m u v o f i q l i g i g a   i s h o r a d i r .   Z e r o ,   b a h s -  
m u n o z a r a l a r d a ,   d o i m iy   i z l a n i s h l a r d a   hosil  b o 'l g a n   ilm   p u x t a   va 
m u s ta h k a m   boMadi.
Alisher  N avoiy  bilim larni  izchil,  uzluksiz  o ‘zlashtirish  za ru rlig in i 
uqtiradi.  S h u n in g d e k ,  ilm  o 'r g a n is h   m a sh a q q a tli  y u m u s h   b o ‘lib,  uni 
o ‘rganishda  ayrim   qiyinchiliklarni  yengib  o ‘tishga  t o ‘g ‘ri  kelishi,  bu
1  B eru n iy  A bu  R ayhon.  T an lan g an  asarlar.  II jild .  — T o sh k e n t,  D avlat  n a sh riy o ti,  1965.  — 
125-bet.
1 
0 ‘zbek  pedagogikasi  antologiyasi  //T u z u v c h i-m u a llifla r:  H o sh im o v   K .,  S a fo   O c h il.  —
T o sh k e n t,  0 ‘qitu v ch i,  1995.  —  137-bet.

---

y o ‘lda  ch id a m li,  q a n o a tli,  bardoshli  b o ‘lish  o rq a lig in a   m u k a m m a l 
bilim ga  ega  bo'lish  m um k in lig in i  t a ’kidlaydi.
A b dulla  Avloniy  esa  inson  aqliy  kam oloti  xususida  to 'x t a l a r  ekan, 
quyidagilarni bayon etadi:  «11m  dunyoning izzati,  oxiratning sharofatidir. 
Ilm   inson  u c h u n   g ‘oyat  m u q a d d a s  bir fazilatdur,  zeroki,  ilm  bizga  o ‘z 
ah v olim iz ni,  harakatim izni  o y n a  kabi k o ‘rsatur,  z e h n im iz n i,  fikrimizni 
qilich  kabi  o ‘tkir qilur,  ilmsiz  o d a m   mevasiz  daraxt  k a b id u r» 1.  Alloma 
bilim   in so n n i ja h o la td a n   q u tqarishning eng sam arali vositasi ekanligiga 
h a m  urg‘u  beradi:  «Ilm bizni jaholat  qorong‘usidan qutqarur,  madaniyat, 
m a ’rifat  d u n y o s ig a   c h i q a r u r ,   y o m o n   fe ’ll a r d a n ,   b u z u q   is h la rd a n  
q a y t a r u r ,   y a x s h i  x u l q ,   o d o b   s o h i b i   q i l u r .   B u g u n   h a y o t i m i z ,  
sa lo m a tlig im iz ,  s a o d a tim iz ,  s arvatim iz,  m a is h a tim iz ,  h im m a tim iz , 
g ‘ay ratim iz,  d u n y o   va  o x iratim iz  ilmga  bog‘liq dur»2.
0
‘quvchi dunyoqarashini shakllantirishning bir  nec ha  maqbul shakl, 
m e t o d   va  vositalari  b o ‘lib,  u la r  sirasida  m a ’naviy-axloqiy,  ijtimoiy- 
g ‘oyaviy,  iqtisodiy,  huq u q iy ,  estetik  va  ekologik  m avzularda  tashkil 
e t i l u v c h i   s u h b a t l a r ,   b a h s - m u n o z a r a l a r ,   m a ’r u z a l a r ,   m u a m m o l i  
vaziyatlarni  yaratish  asosida  o ‘quvchilarni  fikrlashga  und o v ch i  amaliy 
tre n in g la r,  debatlar,  m ustaqil  ishlar,  s h u n in g d ek ,  ishchanlik  o ‘yinlari 
y a n a d a   sam arali  sanaladi.
M u staq il  ishlarni  tashkil  etish,  xususan,  m u ay y an   mavzu  asosida 
o ‘quvch ilarn i  kichik  ilmiy  izlanishlarni  olib  borishga  y o ‘llash  ularning 
dunyoqarashlarini y anada boyib borishida poydevor boMib xizmat  qiladi. 
0
‘s m i r   h a m d a   o ‘sp irin larn i  m a ’lum   n az ariy a  yoki  t a ’lim o tlarn in g  
g ‘o y a l a r i g a   n i s b a ta n   t a n q i d i y   m u n o s a b a t   b i ld ir is h ,  m e t o d o l o g ik  
m ohiy atin i ochib berish,  shaxsiy fikrlarini bayon  etishda asosli  dalillarga 
t a y a n g a n   holda  ish  k o ‘rishga  u n d ash   h am   o 'z in i n g   ijobiy  natijalarini 
beradi.
T a ’lim -tarbiya  ja ra y o n in in g   izchil,  uzluksiz,  tizimli  h a m d a ,  aniq 
ijtim oiy  m aq sad   asosida  tashkil  etilishi,  m a z k u r  j a ra y o n d a ,  fanlararo 
a l o q a d o r l ik ,   s h u n i n g d e k ,  d u n y o q a r a s h n i   s h a k l la n tiris h d a   sam arali 
sa n a lu v c h i  b arch a  mavjud  om illarn in g   birligiga  tay an g a n   h o ld a  ish 
k o ‘rish  k o ‘zlangan  m aq sad g a  erishishning  kafolatidir.  M a z k u r  holat 
m a ’lu m   ijtimoiy  v o q e a -h o d is a la r  m ohiyatini  turli  nuqtayi  nazardan
1  A v lo n iy   A.  O d o b   b o 's to n i  v a  ax lo q   g u listo n i.  —  T o sh k e n t,  0 ‘qitu v c h i,  1994.  —  10-bet.
2
  A v lo n iy  A.  T u rk iy  gu listo n   y o h u d   axloq.  — T o sh k en t,  O 'q itu v c h i,  1992.  -   2 2 -2 3 -b etlar.

---

b a h o la s h ,  u larn in g   rivojini  k o ‘ra  bilish,  bir  h o la td a n   ikkinchi  ho latg a 
o ‘tishini  kuzatish,  ularning o ‘z a ro  b o g ‘liqligi va aloqadorligi,  bir-b irin i 
ta q o z o   etishini  tu s h u n a   olish  i m k o n in i  beradi.
T a ’lim -ta rb iy a n i  tashkil  etish  j a r a y o n i d a   fa n la ra r o   a lo q a d o r lik , 
ijtimoiy va tabiiy om illarning o ‘z a ro  m uvofiq  kelishiga erishish  om illari, 
a t r o f - m u h i t  h a m d a   ijtimoiy  m u n o s a b a t l a r   t a ’sirida  shaxs  k a m o l o t in i 
t a ’m in la sh g a  erishish  im k o n iy a tla rid an   u n u m li  foyda la nishga  intilish 
m aqsadga  muvofiqdir.  T a ’lim  m uassasalarida o ‘quv  pre d m e tla ri  sifatida 
tavsiya  e tilgan  f a n la r   a s o sla r in in g   o ‘q u v c h ila r  t o m o n i d a n   c h u q u r  
o ‘zlashtirilishi  u lard a  keng  d u n y o q a r a s h n i   sh ak llan tirish g a  y o r d a m  
beradi.  0 ‘qitu v ch ila r  o ‘q u v ch ilard a  ilmiy  d u n y o q a r a s h n i  shakllanishi 
x u s u s id a   g ‘a m x o ‘rlik  qila  b o rib ,  d o i m i y   ravishda  u l a r   t o m o n i d a n  
o ‘zlashtirilgan  ilmiy  bilimlarni  a m a liy o td a   q o ‘Ilay  olinishiga  e ’ti b o r  
berishlari  zarur.  F a n   o'q itu v ch ilari  u  yoki  bu  q o n u n iy a t l a r  va  u la rn in g  
m o h iy a ti  bilan  o'q u v c h ilarn i  ta n ish tirib   b o ra r  e k a n la r,  o ‘quvch ilarg a 
turli  hayotiy  vaziyatlarda  u la rd a n   foydalanish  yoki  ularga  t a y a n i b   ish 
k o ‘rish  lozimligini  tu shuntirib  borishlari  kerak.
D u n y o q a ra s h n in g   sh akllanishida  ja m iy a td a   u s tu v o r  o ‘rin  tu t g a n  
mafkuraviy g'o yalar va  ularning  m o hiyatida n  to'laqonli  x a b a rd o r b o ‘lish 
o ‘ziga  xos  a h a m iy a tg a   ega.  S h u   b o is  t a ’lim  m u a s s a s a la rid a   y o ‘lga 
q o ‘yilayotgan  t a ’lim-tarbiya,  xususan,  ijtim oiy-gumanitar va tabiiy fanlar 
asoslari  mohiyati  bilan  o ‘quvchilam i  tanishtirish jarayonida  0 ‘zbekiston 
Respublikasining ijtimoiy hayotida bosh  m ezon sifatida e ’tirofetilgan  milliy 
istiqlol  g‘oyasi  va  mafkura  m a z m u n id a   ilgari  surilgan  q arashlar  xususida 
batafsil  m a ’lum otlar berib borish,  ulaiga  nisbatan o ‘quvchilarda  m uayyan 
m u nosabatni shakllantirish  pedagogik jih a td a n   samarali  y o ‘l  hisoblanadi.