‘z b e k is t n r espu blik asi o L iy va ‘rta m axsus ta’ L i m vazirlig I

Shaxsning jamoada qaror topishi. 
Shaxs psixologik jih a td a n  taraqqiy 
etgan, shaxsiy xususiyatlari va xatti-harakatlari bilan boshqalardan ajralib
1  K.  H oshim ov va boshqalar.  Pedagogika  tarixi //O liy  o 'q u v  yurtlari  v a u n iv crsitet  talabalari 
u chun  o 'q u v   q o 'll.  —  T o sh k e n t,  O 'q itu v c h i,  1996,  -  191-bet.

---

turuvchi  muayyan  jamiyat  a ’zosi  b o ‘lib,  uning  shakllanishi  ijtimoiy 
munosabatlar jarayonida  kechadi.  Mazkur jarayonda qatnashish  asosida 
u  jam iyat  to m o n id a n   tan  olingan  m a ’naviy-axloqiy,  shuningdek, 
huquqiy  m e ’yorlar mohiyatini o ‘zlashtiradi.  Jamiyatning a ’zosi sifatida 
uning ijtimoiy va  iqtisodiy taraqqiyotini ta ’minlovchi  mehnat  faoliyatini 
yo‘lga q o ‘yadi.  Shuningdek, shaxsiy ehtiyojlari,  manfaatlarini qondirish 
yoMida  ham  atrofdagilar bilan  munosabatga  kirishadi.
Shaxs  ijtimoiy  muhitdan  uzilgan  holda  mavjud  b o ‘la  olmaydi. 
Buning misoli sifatida  R.Kipling tomonidan yaratilgan asardagi  Mauglini 
keltirish  mumkin.  Garchi,  inson  bolasi bo‘lsada,  ijtimoiy munosabatlar 
jarayonida  ishtirok etish  ko‘nikma va malakalari shakllanmaganligi bois 
odamlar  hayotiga  moslasha  olmaydi.
Bola yoshligidan o ‘yin,  mehnat  va o'qish faoliyatlarini tengdoshlari 
bilan birgalikda tashkil  etish  asosida  ijtimoiy muhitga  moslasha boradi. 
Ijtimoiy  muhit  bolaga  borliqni  anglash  uchungina emas,  balki  o ‘zligini 
anglash  uchun  ham imkoniyat yaratadi.  Bolaning doimiy ravishda jamoa 
orasida boMishi,  uning jamoa ta ’sirida shakllanishi unda  ijtimoiy faollikni 
yuzaga  keltiradi.
Sharq  mutafakkirlari  jam oaning  shaxs  kamolotini  t a ’minlashdagi 
o ‘rni  va  roliga  alohida  e ’tibor  berganlar.  Xususan,  Abu  Ali  ibn  Sino 
ijtimoiy  m uhitning  shaxsni  shakllantirishdagi  rolini  yuqori  baholaydi. 
T ashqi  m u h it  va  o d a m la r   in so n n in g   borliq,  unda  k echayotgan 
o ‘zgarishlar,  jarayonlar  mohiyatini  anglashgagina  emas,  balki  uning 
xulqida  yaxshi va  yomon sifatlarning shakllanishiga ham sezilarli ta ’sir 
etishi,  shu  bois  bolalarni  tarbiyalashda  u  mansub  boMgan  mikromuhit 
xususiyatini  inobatga  olishni  t a ’lddlaydi.  Bolani  yomon  t a ’sirlardan 
saqlash  zarurligini  uqtiradi.
Shuningdek,  alloma o ‘qitish samaradorligini ta ’minlashda bolalarga 
jamoa  asosida  bilimlarni  berish  maqsadga  muvofiqligini  t a ’kidlaydi.
Abu Nasr Forobiyning uqtirishicha, inson boshqalar bilan munosabatda 
boMish,  ularning  yordami  va  qoMlab-quwatlashlarini  his  etish  ehtiyojiga 
ega.  Ana  shu  ehtiyojni  qondirish  yoMidagi  amaliy  harakatlar  insonni 
kamolotga yetaklaydi, deb hisoblaydi. Abu  Rayhon  Beruniy esa shaxsning 
rivojlanishida o ‘zaro yordam,  hamkorlik,  odamlarga nisbatan xayrixohlik 
uning  ijtimoiy  muhitdagi  roli  va  o'rnini  belgilab beradi.