t o m o n i d a n ja m o a a ’z o la rin in g x a tti- h a ra k a tla ri va in tilish la rin i
m uv o fiqlashtirish y o ‘lida tashkil etilayotgan b o s h q a ru v faoliyati
m ohiyatini yoritishga xizmat qiladi.
Norasmiv tuzilma iamoaning barcha a ’zolari o ‘rtasidagi shaxslararo
m a ’naviy-psixologik munosabatlarning umumiy tizimi va mikroguruhni
tashkil qiluvchi ayrim a ’zolaro ‘rtasidagi tanlash munosabatlari mazmunini
ifodalaydi. Jamoaning har bir a ’zosi mavjud m unosabatlar tizimida u
yoki bu o ‘rinni egallaydi.
0
‘quvchining jamoadagi o ‘rni uning shaxs
sifatida shakllanishi va kamolotga erishishiga m uhim t a ’sir ko‘rsatadi.
M aktab yoki sinfdagi rasmiy va norasmiy tuzilmalar bir-biriga muvofiq
bo‘lganda, jamoaning rasmiy yetakchilari norasmiy munosabatlar tizimida
ko‘zga k o ‘ringan o ‘rinni egallagan holdagina u chinakam jam o a b o ‘la
oladi. Shuningdek, norasmiy guruhlar (mikroguruhlar) um um jam oa
ijtimoiy manfaatlari uchun kurashuvchi guruhlar b o ‘lgandagina jam o a
o ‘zini chinakam jam oa tarzida namoyon etishi mumkin.
Yashash joylarida o ‘zaro birikkan bolalar guruhlari qanchalik ahil
va inoq munosabat asosida tashkil topgan b o ‘lmasin haqiqiy jam oa
bo‘la olniaydi. Chinakam jam oa ijtimoiy ahamiyatga moyillik faoliyatini
tashkil eta olishi, jamoa a ’zolari o ‘rtasida o ‘zaro
hamkorlik va ishchanlik
xarakteridagi aloqa va munosabatlarni qarortoptirishi lozim. Jam oaning
majburiylik belgisi unga o ‘qituvchiik rahbarlikning y o ‘lga q o ‘yilishidir.
Shunday qilib, jam oa bir necha (a’zo) kishidan iborat guruh b o ‘lib,
u ijtimoiy ahamiyatga ega boMgan umumiy maqsad asosida tashkil topadi.
Jam oa tom onidan amalga oshirilayotgan faoliyat uning oldiga q o ‘yilgan
maqsad mazmunini ifoda etadi. Jam oa a ’zolari o'rtasida qaror topgan
o ‘zaro birlik, shuningdek, ular o ‘rtasida tashkil etiluvchi munosabat
jarayonidagi tenglik jamoaga rahbarlik qilish, jam o a a ’zolarining guruh
yetakchilariga bo‘ysunishlari, shuningdek, ular tomonidan jam o a oldidagi
javobgarlik hissini anglashlari uchun zamin yaratadi.
J a m o a va uni shakllantirish o'qituvchilik faoliyatining maqsadi
hisoblanadi. Muhim tarbiyaviy t a ’sir kuchiga ega bo'lgan subyektlaming
alohida nam una ko'rsatishlari jam oani shakllantirishning
m uhim vositasi
bo‘lib, ushbu vosita yordamida jam oaning barcha yoki muayyan a ’zosini
tarbiyalash ijobiy samaralar beradi.
J a m o a tom onidan hal etilishi k o ‘zda tutilgan yetakchi tarbiyaviy
vazifa shaxsni har t o m o n la m a tarbiyalash, u n d a ijobiy sifatlarni
tarbiyalash hamda m ustahkam hayotiy pozitsiyani q a ro r top tirishdan
iborat dir.
U m um iy o ‘rta t a ’lim h a m d a o ‘rta maxsus k a s b -h u n a r t a ’limi
muassasalarida jam oani shakllantirish m as’uliyatli vazifa sanaladi.
Maktab jamoasi tarkibida eng barqaror bo‘g‘in — bu muayyan sinflar
negizida s h a k lla n gan j a m o a la r sanaladi. S in f ja m o a s i tark ib id a
o ‘quvchilar tomonidan amalga oshiriluvchi asosiy faoliyat o ‘qish faoliyati
sanaladi. Aynan sinfjamoasida shaxslararo aloqa va munosabatlar tarkib
to padi. S h u n in g d e k , sinflar ja m o a la ri negizida m ak ta b jam oasi
shakllanadi. Maktab jamoasi ikki muhim bo ‘g‘in — o ‘qituvchilar jamoasi
hamda o ‘quvchilar jamoasi asosida tarkib topadi.
0
‘quv yurtlari jamoasi
tarkibida o ‘quvchilar jamoasi asosiy qismni tashkil etadi.
0
‘quvchilar
jamoasi — bu ijtimoiy ahvoli shuningdek, umumiy saylov organlari
oldidagi um umiy javobgarlik, barcha a ’zolarning huquq va burchlari
tengligi asosidagi o ‘zaro birlikka ega o ‘quvchilar guruhidir.
0
‘quvchilar jamoasi unga rahbarlikni olib boruvchi o ‘qituvchilar
ham da bolalardan iborat jam oaning murakkab birlashmasi b o ‘lib,
0
‘z-
o ‘zini nazorat qilish hanida o ‘z - o ‘zini boshqarish huquqi, shuningdek,
o ‘ziga xos psixologik muhit va a n ’analariga ega bo‘ladi.
Jamoani shakllantirish muayyan qonuniyatlarga bo'ysunadigan uzoq
muddatli murakkab iaravondir.
Jamoaga q o ‘yilayotgan talablar mazmunidagi farq jam oa rivojlanishi
bosqichini aniqlovchi yorqin tashkiliy ko‘rsatkich sanaladi. Jamoaning
a m a liy fa o liy ati m a z m u n i, j a m o a a ’z o la rin in g j a m o a oldidagi
javobgarligi, ular o ‘rtasidagi ijodiy hamkorlik, shuningdek, ularning
xulq-atvori axloqiy kamolot darajalarini ko‘rsatuvchi m u him belgilar
sifatida n a m oyon b o ‘ladi. Jam oani shakllantirishda uning hayotini
belgilovchi ichki jarayonining mohiyatini inobatga olish zarur.
Bolalar jamoasining shakllanish bosqichlari. Jam oaning vujudga
kelish uch un t o ‘rt bosqich z a ru r. Jamoaning shakllanish bosqichlarida
dastlab
0
‘qituvchi butun guruhga talab qo‘yadi hamda mazkur jarayonda
jam oa faollarining shaklianishiga alohida e ’tibor qaratadi. Navbatdagi
bosqichda muayyan darajada shakllangan jam oa faollari (aktivi) jamoa
a ’zolari oldiga m a’lum talablarni qo ‘yadi. Uchinchi bosqichda
esa jamoa
um um iy holda jam oaning har a ’zosidan muayyan tarzdagi faoliyatni
olib borishni talab qiladi. So‘nggi (to‘rtinchi) bosqichda esa jamoaning
har bir a ’zosi o ‘z oldiga mustaqil ravishda jam oa manfaatlarini ifoda
etuvchi talabni qo‘yish layoqatiga ega bo‘ladi. Ushbu jarayon mohiyatini
quyidagicha bayon etish mumkin:
