‘z b e k is t n r espu blik asi o L iy va ‘rta m axsus ta’ L i m vazirlig I



Download 11,97 Mb.
Pdf ko'rish
bet266/413
Sana16.01.2022
Hajmi11,97 Mb.
#379486
1   ...   262   263   264   265   266   267   268   269   ...   413
Bog'liq
Pedagogika. 1-qism (M.Toxtaxojayeva, S.Nishonova) 583e888c8e1f192e31521286245d8a52

21-chizm a.  Tarbiya  tam oyillari
Tarbiya qonuniyatlari. 
Ijtimoiy tarbiya  maqsadi  h a m d a  vazifalarini 
amalga  oshirish  uchun  tarbiya jarayonining  o ‘ziga  xos  qonuniyatlarini 
anglab  olish  muhim  ahamiyatga  ega.
Tarbiya jarayoni  o ‘ziga  xos  xususiyatlarga  ega.  U ning  eng  m uhim  
xususiyati  aniq  maqsadga  vo‘naltirilganligidir.
Z am on av iy   talqinda  tarbiya  jarayoni  o ‘qituvchi  va  o ‘quvchilar 
o ‘rtasidagi  muayyan  maqsadga erishishga qaratilgan  samarali  hamkorlik 
dem akdir.  Zero,  tarbiya  jarayonida  o ‘qituvchi  va  o ‘q u v chilarning  
birgalikdagi faoliyatlari tashkil  etiladi,  boshqariladi  va  nazorat  qilinadi. 
Y agona  m aqsadga  erishish  y o ‘li  z a m o n a v iy   ta rb iy a   ja r a y o n in i n g  
maqsadini  tavsiflaydi.
Tarbiva iaravoni ko‘p qirrali  iaravon b o ‘lib,  u n da tarbiya  mohiyatini 
yoritishga xizmat qiluvchi  ichki va tashqi (subyektiv va obyektiv)  omillar 
k o ‘zga  tashlanadi.  Subyektiv  o m illa r  shaxsning  ichki  eh tiyojlari, 
qiziqishlari,  hayotiy munosabatlari  mazmunini anglashga yordam  bersa, 
obyektiv  omillar  shaxsning  hayot  kechirishi,  s hakllan ishi,  hayotiy
www.ziyouz.com kutubxonasi


m u a m m o la rn i  ijobiy  hal  etish  u c h u n   sharoit  yaratadi.  Tarbiya 
faoliyatining  m azm uni,  yo‘nalishi  va  shakli  obyektiv  sharoitlar  bilan 
qanchalik  mutanosib  kelsa,  shaxsni  shakllantirish  borasida  shunday 
muvaffaqiyatga  erishiladi.  Tarbiya  jarayonining  tashkil  etilishi  va 
boshqarilishida  nafaqat 
0
‘qituvchi  faoliyati,  balki  o ‘quvchining  yosh 
va  psixologik shaxsiy xususiyatlari,  o ‘y-fikrlari,  hayotiy qarashlari  ham 
muhim  o ‘rin  tutadi.
Tarbiva  jarayonining  yana bir xususiyati  uning uzoq  muddat  davom 
etishidir.  Tarbiya natijalari tez sur’atda yoki yaqqol ko‘zga tashlanmaydi. 
0
‘zida  insoniy sifatlarni  namoyon  eta  olgan  shaxsni  tarbiyalab  voyaga 
yetkazishda  uzoq  muddatli  davr  talab  etiladi.  Shaxsning  muayyan 
vaqtning o ‘zida,  turli-tum an qarashlar mavjud sharoitda harakat  qilishi 
tarbiya  jaray on in i  murakkablashtiradi.  T a ’lim  muassasalarida  olib 
borilayotgan tarbiya shaxs ongi,  dunyoqarashini shakllantirishda  muhim 
o ‘rin  tutadi.  Binobarin,  yoshlik  yillarida  insonning  asab  tizimi  yuqori 
d a r a j a d a   t a ’s ir c h a n   h a m d a   b e q a r o r   b o ‘ladi.  Shu  bois  tarbiya 
muvaffaqiyati  ayni  o ‘quvchilik  yillarida  shaxsga  to ‘g‘ri  tarbiya  berish 
lozimligini  talab  etadi.
Tarbiva jarayonining yana bir xususiyati  uning uzluksizligi  sanaladi. 
T a ’lim  muassasasida  olib  borilayotgan  tarbiya  jarayoni  bu  o ‘qituvchi 
va o ‘quvchilarning birgalikdagi  uzluksiz,  tizimli  harakatlari jarayonidir. 
0
‘quvchilarda  ijobiy  sifatlarni  qaror  toptirishda  yagona  maqsad  sari 
y o ‘naltirilgan,  bir-birini  t o ‘ldiruvchi,  boyitib  boruvchi,  takomillash- 
tiruvchi  faoliyat  alohida  ahamiyat  kasb  etadi.  Shu  bois  oila,  t a ’lim 
muassasalari, jam oatchilik  hamkorligida  tashkil  etilayotgan  tarbiyaviy 
tadbirlarning  uzluksiz  o ‘tkazilishiga  erishish  maqsadga  muvofiqdir.
Bolani  tarbiyalashda maktab yetakchi o ‘rin  egallasa ham,  bolalarga 
uzluksiz  tarbiyaviy  t a ’sir  o ‘tkaza  olmaydi,  chunki,  bolalar  m a’lum 
muddatgina ta ’lim muassasasida, o ‘qituvchining tarbiyaviy ta ’siri ostida 
bo ‘lib,  qolgan vaqtining asosiy qismini oilada, ko‘chada, jam oat  orasida 
o ‘tkazadilar.  Kuzgi,  qishki,  bahorgi  va  ayniqsa,  yozgi  t a ’tillar  davrida 
o ‘quvchilar t a ’lim  muassasasi  o ‘qituvchisi  ta ’siridan  chetda  qoladilar. 
D e m a k ,  t a ’lim  muassasasida  bolalarni  tarbiyalash  vaqt  jihatidan 
c h e g a r a la n g a n   b o ‘lib,  sinfdan  va  m ak ta b d an   tash q a rid a   amalga 
oshiriladigan  tarbiyaviy  ishlardan  xoli  vaqtda  ular 
0
‘qituvchi  yoki 
tarbiyachining  t a ’siri  hamda  nazoratidan  uzoqlashadilar.
0
‘quvchilarga  nisbatan ta ’lim  muassasasining ta ’sirini susaytirmaslik 
m aq s a d id a   sin fd an ,  m ak ta b d an   tashqarida  va  t a ’til  davrida  ham
www.ziyouz.com kutubxonasi


tarbiyaviy  ishlarni  tashkil  etishga  alohida  e ’tibor  beriladi.  Ana  shu 
maqsadda  bir qator tarbiyaviy  ishlar  olib  boriladi.
Ayni vaqtida,  respublikada,  o'quvchilarning t a ’lim  muassasalaridan 
uzoqlashtirmaslik  maqsadida  q o ‘shimcha  t a ’lim  muassasalari  faoliyat 
olib bormoqda.  Qo'shimcha t a ’lim  muassasalarida  o ‘quvchilar xususiy 
fanlar hamda xorijiy tillami  mukammal o ‘zlashtirishlari, texnik va badiiy 
y o‘nalishlar  bo'yicha  bilim  olishlari,  amaliy  faoliyat  k o ‘nikm a  va 
malakalariga ega bo‘lishlari mumkin.  Q o ‘shimcha ta ’lim  muassasalarida 
tashkil  etilayotgan  turli  y o ‘nalish  va  mavzulardagi  uchravshuvlar, 
ko‘rgazmalar,  ko‘riklar, suhbatlar o ‘quvchilarning tafakkurini boyitishda, 
ularda  mustahkam  xarakter va  irodani  tarkib  toptirishda  m uhim   o ‘rin 
tutmoqda.
Tarbiva  jarayonining  yana  bir  xususiyati  —  bu  uning  vaxlit  holda 
tizimli tashkil etilishidir. Yaxlitlik shundan  iboratki, tarbiya jarayonining 
maqsadi,  mazmuni va metodlarini birligi shaxsni shakllantirish g‘oyasini 
amalga oshirish  uchun xizmat  qiladi.  Bizga  m a ’lumki,  shaxs  m a ’naviy- 
axloqiy sifatlarni  navbatma-navbat  emas,  balki  yaxlit  tarzda o ‘zlashtira 
boradi,  shu  bois  pedagogik  t a ’sir  ham   yaxlitlik,  tizimlilik  xarakteriga 
ega  b o ‘lishi  lozim.
Tarbiya jarayonining yaxlitlik,  tizimlilik xususiyati bir q a to r m uhim  
pedagogik  talablarga  amal  qilish,  o ‘qituvchi  va  o ‘quvchilar  o ‘rtasidagi 
hamkorlikni  qaror toptirishni  talab  etadi.
Tarbiyaning  yana  bir xususiyati  shundan  iboratki,  bu jarayon  ikki 
tom onlam a aloqa  xususivatiga ega boMib,  unda  bolaning o ‘zi  ham   faol 
ishtirok  etadi.
Ikki  to m onlam a   aloqa  ikki  y o 'n a lish d a ,  y a ’ni,  o ‘qitu v c h in in g  
o ‘quvchiga  ko‘rsatadigan  t a ’siri  ( to ‘g‘ri  aloqa)  h a m d a   o ‘quvchining 
o ‘qituvchiga  nisbatan munosabati  (teskari aloqa)  tarzida tashkil  etiladi.
Tarbiyaning  pedagogik  texnologiya  nazariyasi  g ‘oyasiga  muvofiq, 
endilikda o ‘quvchi tarbiya jarayonining obyektigina b o ‘lib qolm asdan, 
subyekti  sifatida  ham   faoliyat  k o ‘rsatadi.  Shuning  u c h u n   o ‘qituvchi 
o'quvchining  ichki  imkoniyatlari,  unga  nisbatan  b o ‘layotgan  tashqi 
t a ’sirlar va  axborot  manbalarini  inobatga  olishi  zarur.  Agarda  m azkur 
talab  unutilsa,  shaxsni  tarbiyalash  qiyinlashadi  yoki  b a rc h a   urinishlar 
samarasiz  yakun  topadi.  M ana  sh undan  tarbiya jara y o n in in g   yana  bir 
xususiyati  — tarbiyada  qaram a-qarshilikning  mavjudligi  kelib  chiqadi. 
Ushbu qaram a-qarshiliklaro‘quvchilarga o ‘z tu shunchalariga  muvofiq 
paydo boMgan dastlabki sifatlar o ‘rtasida yoki o ‘quvchilaiga q o ‘yiladigan
www.ziyouz.com kutubxonasi


talablar  bilan  ularni  bajarish  imkoniyatlari  o ‘rtasidagi  ziddiyatlarning 
kelib  chiqishi  uchun  zamin  yaratadi.
U n d a n   tashqari  bu  qarama-qarshiliklar  ko‘pincha  bolaning  ongi 
b ila n   x u lq i  b ir-b iriga   m u v o fiq   b o ‘lm a slig id a n ,  o ‘q itu v c h i  va 
tarbiyachilarning  o'quvchilar  yosh,  psixologik,  fiziologik  xususiyatlari 
(fe’l-atvori,  xarakteri,  qiziqishlari,  jismoniy,  ruhiy  hamda  fiziologik 
jihatdan  sog‘lomligi)ni  yaxshi  bilmasliklari  oqibatida  kelib  chiqadi.
Dem ak,  tarbiya  jarayoni  o ‘zida  quyidagi  xususiyatlarni  namoyon 
etadi:

Download 11,97 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   262   263   264   265   266   267   268   269   ...   413




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish