Yo. Abdullayev, T. Qoraliyev, sh. Toshmurodov, S. Abdullayeva

Banklarning qimmatli qog‘ozlar 

bozoridagi operatsiyalari 

  

 

 

qimmatli qog‘ozlarni emissiya qilish va sotish hisobini yuritish, ularni 

saqlash; 

 

qimmatli qog‘ozlarni xarid qilish; 

 

mablag‘larni qimmatli qog‘ozlarga investitsiyalash; 

 

dilerlik, depozitor va aksionerlar reyestrini yuritish va saqlash; 

 

tijorat, brokerlik, trast operatsiyalarni bajarish va maslahatlar berish; 

 

mijoz bilan tuzilgan shartnomaga binoan qimmatli qog‘ozlarni boshqarish 

va h.k.  

 

33-chizma. Banklarning qimmatli qog‘ozlar bilan amalga oshi-

riladigan faoliyat turlari. 

Mablag‘larni  qimmatli qog‘ozlarga investitsiyalash turli xil 

qimmatli qog‘ozlar: 

 

oddiy va imtiyozli aksiyalar; 

 

obligatsiyalar; 

 

davlat qarzdorlik majburiyatlari; 

 

depozit sertifikatlari; 

 

veksel va boshqalarga mablag‘larni qo‘yish orqali amalga oshi-

riladi. 

Alohida olingan davlatlarda bank tizimining rivojlanishi va banklar 

o‘tkazadigan operatsiyalarning turlari va ko‘lamiga qarab ularning 

investitsion faoliyati turli yo‘nalishlarga qaratilgan bo‘lishi va shu 

operatsiyalar turlari bo‘yicha olinadigan daromad salmog‘i ham turli 

bo‘lishi mumkin.  

Masalan, Amerika banklari amaliyotida davlatning qisqa muddatli 

qarz majburiyatlarini ifodalovchi qimmatli qog‘ozlarga investitsiya 

qilish odatda kam daromad keltiradi, ammo ular yuqori likvidlikka ega 

va ular bo‘yicha to‘lanmaslik riski nolga teng bo‘lib, bozor stavkasining 

---

 

264

o‘zgarish riski ham kichik bo‘lgan qimmatli qog‘ozlar hisoblanadi. 

Uzoq muddatli qimmatli qog‘ozlar yuqori daromad keltiradi, 

shuning uchun banklar ularni muddati tugaguncha saqlashadi. Banklar 

o‘z mablag‘larini munitsipalitetlarning qimmatli qog‘ozlariga ham 

qo‘yishadi, chunki ular bo‘yicha to‘lanadigan foiz soliqqa tortilmaydi. 

O‘z likvidligini ta’minlash maqsadida banklar uncha katta 

bo‘lmagan summani boshqa qimmatli qog‘ozlar: 

 

bank akseptlari; 

 

qimmatli qog‘ozlar bozoridagi tijorat qog‘ozlari; 

 

brokerlik ssudalar; 

 

tovar-kredit korporatsiyalari sertifikatlariga qo‘yishadi. 

Daromadlilikni ta’minlash maqsadida, lekin likvidligini xavf ostiga 

qo‘ygan holda banklar o‘z mablag‘larini ba’zi bir hukumat muassasalari 

obligatsiyalari va korporatsiyalarning birinchi darajali obligatsiyalariga 

investitsiya qiladilar. Rivojlangan mamlakatlarda tijorat banklarning 

investitsion faoliyati daromad keltirishi nuqtayi nazaridan bank 

daromadi tarkibida keyingi ikkinchi manba hisoblanadi.