Yakuniy biznes. 1-Savol. Tadbirkorlik faoliyati subyekti huquqlarining ustuvorligi deganda nimani tushunasiz?

29-SAVOL:
Xo‘jalik shartnomalarini tuzishning erkinligi tamoyili nimani anglatadi? Normativ-huquqiy hujjatlar asosida fikringizni tahlil qiling.
JAVOB:
"Xo‘jalik yurituvchi subyektlar faoliyatining shartnomaviy-huquqiy bazasi to‘g‘risida" qonunnig 3-moddaSIDA.
Xo‘jalik shartnomasi tushunchasi - Taraflardan biri shartlashilgan muddatda tadbirkorlik faoliyati sohasida tovarlarni berish, ishlarni bajarish yoki xizmatlar ko‘rsatish majburiyatini oladigan, ikkinchi taraf esa tovarlarni, ishlarni, xizmatlarni qabul qilib olish va ularning haqini to‘lash majburiyatini oladigan kelishuv xo‘jalik shartnomasi ekanligi ko’rsatilga.
Tadbirkorlik faoliyati sohasidagi shartnomaviy munosabatlarning asosiy tamoyillari quyidagilardan ibo­rat: xo’jalik shartnomalarini tuzishning erkinligi; ta­raflarning o’zaro manfaatdorligi; shartnoma intizomiga rioya etish; taraflarning o’zaro mulkiy javobgarligi.
Xo’jalik shartnomalari fuqarolik-huquqiy shartno­maning bir ko’rinishi bo’lganligi sababli shartnoma tuzish erkinligi tamoyili ham Fuqarolik kodeksida belgilangan qoidalarga asoslanadi.
O’zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining 1-moddasida fuqarolik-huquqiy munosabatlar ishtirokchi­larining tengligi, mulkning daxlsizligi bilan bir qatorda shartnoma erkinligi ham fuqarolik huquqining asosi si­fatida ta`riflanadi. Shartnoma erkinligining mohiyati va ma`nosi kodeksning 354-moddasida ochib berilgan. Bu moddada barcha fuqarolar va yuridik shaxslar shartnoma tu­zishda erkin deb e`tirof etilganlar.
Shartnoma tuzishga majbur qilishga yo’l qo’yilmaydi, shartnoma tuzish burchi Fuqarolik kodeksida, boshqa qonun yoki olingan majburiyatda nazarda tutilgan hollar bundan mustasno.
Masalan, agar tegishli mahsulot turiga davlat buryut­masi berilgan bo’lsa, davlat ehtiyojlari uchun mahsulot et­kazib berish shartnomasini tuzish majburiydir.
Taraflar qonun hujjatlarida nazarda tutilmagan shartnomalarni, shuningdek turli shartnomalarning ele­mentlari o’z ichiga oladigan aralash shartnomani ham tu­zishlari mumkin.
Shartnomaning shartlari taraflarning xohishi bilan belgilanadi, tegishli shartning mazmuni qonun hujjatlari imperativ normalarida ko’rsatib qo’yilgan hollar bundan mustasno.
Misol uchun, qishloq xo’jaligi mahsulotlari kontrak­tatsiya shartnomasida boshqa shartlar bilan bir qatorda xo’jalikka belgilangan foizdan kam bo’lmagan miqdorda avans to’lash nazarda tutilishi lozim.
Shunday qilib, barcha xo’jalik yurituvchi sub`ektlar shartnoma tuzishda erkindirlar, ya`ni ular nima haqda, kim bilan shartnoma tuzishni tanlashlari, majburiyatlarni, o’zaro xo’jalik munosabatlarining amaldagi qonunlarga zid bo’lmagan boshqa har qanday shartlarini mustaqil aniqlashlari mumkin.