Xvii-xix asrlardagi ijtimoiy siyosiy ahvol


TURDI ASARLARINING TIL VA USLUBI



Download 31,52 Kb.
bet2/10
Sana18.08.2021
Hajmi31,52 Kb.
#151226
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10
Bog'liq
MARUZA MAVZULARi

TURDI ASARLARINING TIL VA USLUBI

Shoir Turdi XVII asrning oxirida Buxoroda ijod etgan demokratik tendentsiyadagi adabiyotning yirik namoyandasidir. Turdi ijodida satira asosiy o`rinni egallaydi.

Ma`lumki, satira janrida ijod etish ma`lum darajada Shoirdan ko`tarinki uslubdan voz kechib, xalq jonli tiliga xos uslubda asar yaratishni talab qiladi. Shu tufayli ham Turdi She`rlarida xalq tilida qo`llanadigan leksika ko`plab aks etgan. Masalan, «Subxonqulixon to`g`risida hajviya» She`rida og`zaki nutqqa xos bo`lgan ko`r, ko`ppak, qumaloq, qirchonu va boshqa so`zlar qo`llangan. Shu She`rdan olingan quyidagi parchada buning isboti ko`rinadi:

Edingiz barchangiz itdek fuqaroning etini,

Kasb ilә mālin alib, qoymadingiz bitini,

Qamchilar dag` salib bugang`a, tilib bitini

Yardiңiz zahrāsini (ichidan) alib өtini

Bolmadi kam bu raiyat bashidan hech tayaq.

Bu banddagi She`rda ham edingiz, itdek, etini, molin, bitini, buyunga, tilib, tayoq kabi so`zlar og`zaki nutqqa xos so`zlardir.

Xalq    jonli    tiliga    xos    xususiyatlar    faqat    leksikada    emas,    balki morfologiyada  ham  ko`rinadi.  Masalan,  o`tgan  zamon  fe`lining  II  shaxs  ko`pligida (qo`ymadingizlar)  ko`plikning  ikki  marta  qo`shilishi,   shahar  shevalaridagidek men olmoshiga —ga affiksi qo`shilgach, menga   tarzida talaffuz qilinishi, izladim fe`lning shevalarda aytilganidek, istadim varianti ham qo`llangan.

Ne ayaq, ne bashig`a etdim, sarāpā istәdim,

Qayadim ikki yolniң ortasida hamrāh istәdim.

Turdi She`rlarida xalq jonli tili xususiyatlari bilan birga, g`arbiy tillarning ta`sirini ham ko`ramiz. Albatta, bunda ulug` ozarbayjon Shoiri Fuzuliyning asarlaridan ilhomlangan bo`lsa kerak. Shu ta`sir natijasida ayrim so`zlarda, ko`pincha so`zning boshnda keluvchi tovushi ga o`tadi.

Fitna sho`r hama ilә maskun dutdi

Xublar masnadini sifla bilan dun dutdi.

O`g`uz tillarida qo`llanadigan cho`x (ko`p) so`zidan foydalangan:

Tufrāg`da jān bitsә, ravādүr, ne ajab gүl

Mux sarvi sixl etdi nihān kөzlәri shahlā.

O`g`uz tillariga xos jo`nalish kelishigi (-a/ә affiksi) formasida (Etmadim hech era bu qofiya paymolig`din), o`tgan zamon aniq fe`lining birinchi shaxs birligining-diman (YOt mandin kim bulur yaxshi zamonlar ko`rdiman) affiksi bilan xosil qilinishida, hozirgi-kelasi zamon fe`lining -man, (Bila olmon bu dudaul raxshi Rustam yo parizod) affiksi bilan, sifatdoshning -an (Barcha bo`yniga salan bu rishtani qat etmadi) affiksi bilan xosil qilinishida, harakat nomiga jo`nalish kelishigi affiksi qo`shilganda, unda fonetik o`zgarish yuz berishida (Zarni jam aylamaga hirsu havo besh tutub; yuzini ko`rmaga hasratda bo`ldum eshitib nomi) ko`rinadi.

Shunday qilib, Turdi bir tomondan ulug` Navoiy traditsiyalarini davom ettirgan bo`lsa, ikkinchi tomondan Ozarbayjon Shoiri Fuzuliy ijodidan ta`sirlandi.

Shu tufayli adabiy tilda Alisher Navoiy an`analarini saqlagan bo`lsa, ikkinchi tomondan o`g`uz tili elementlaridan foydalandi.


Download 31,52 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish